Theo cuốn “Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam” (NXB Khoa học và Kỹ thuật), tằm là ấu trùng của một loài côn trùng đã biến thái. Tằm có 4 giai đoạn phát triển trong một vòng đời, bắt đầu từ trứng (phôi tử) nở ra ấu trùng (tằm), ấu trùng lớn dần và thay da 4 lần gọi là tằm ngủ.

Giai đoạn cuối cùng, tằm chín màu vàng óng, nhả tơ bao quanh mình thành kén rồi hóa nhộng. Sau vài tuần, nhộng biến thành con ngài đực hoặc ngài cái, chui ra khỏi kén.

Trong y học cổ truyền, ngài tằm có vị mặn, bùi béo, mùi thơm, tính ấm, có tác dụng bổ thận, tráng dương, ích tinh. Ngài tằm đực được xem là một trong những dược liệu đặc biệt tốt cho nam giới yếu sinh lý, liệt dương.

Người ta thường tổ chức bắt ngài vào khoảng 5 đến 6h sáng. Ngài tằm đực nhỏ hơn ngài tằm cái, thân có màu nâu sẫm, bụng thuôn nhỏ. Để chế biến thành vị thuốc, ngài tằm được đem vặt cánh, bỏ đầu và chân, phơi hoặc sấy khô. Cũng có thể dùng ngài tằm tươi trong một số bài thuốc.

Theo kinh nghiệm dân gian, bài thuốc bổ thận, tráng dương, ích tinh; chữa chứng liệt dương, mộng tinh, vô sinh ở nam giới có công thức như sau: ngài tằm đực (7 con, sao giòn), tôm he bóc vỏ (20g) giã nát, trộn với trứng gà (2 quả) dùng dưới dạng thức ăn như rán hoặc hấp chín.

Theo tài liệu nước ngoài, ngài tằm đực phối hợp với nhiều vị thuốc khác trong rượu bổ thận có tác dụng tăng cường khả năng hoạt động sinh dục của nam giới. Liều lượng mỗi vị và cách làm cụ thể như sau:

Ngài tằm đực (100g), dâm dương hoắc (60g), kim anh (50g), ba kích (50g), thục địa (40g), sơn thù (30g), ngưu tất (30g), khởi tử (20g), lá hẹ (20g), đường kính (40g). Tất cả thái nhỏ, phơi khô, ngâm với 2 lít cồn 40 độ. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 30ml trước hai bữa ăn chính và khi đi ngủ.

Ngài tằm đực với nhung hươu, cá ngựa, nhân sâm và nhiều vị thuốc bổ khác còn được bào chế dưới dạng cao (chiết xuất bằng cồn 70 độ) và viên bao lấy tên là Bipharton (theo chương trình nghiên cứu kết hợp y học cổ truyền và y học hiện đại) có tác dụng kích thích sinh dục tốt.

Ngoài tốt cho sinh lý nam giới, ngài tằm đực còn được dùng để chữa bệnh lãnh cảm ở phụ nữ (nữ giới yếu khả năng sinh dục) và chứng rối loạn kinh nguyệt. Công thức cụ thể như sau: ngài tằm đã chế biến (100g) tán nhỏ, ngâm với 500ml rượu trắng trong 7 đến 10 ngày, càng lâu càng tốt, thỉnh thoảng lắc đều. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 30ml.

Trong y học dân gian, ngài tằm còn chữa được một số chứng bệnh thường gặp khác. Danh y Tuệ Tĩnh trong “Nam dược thần hiệu” đã dùng ngài tằm chế biến tán thành bột, cho bệnh nhân uống mỗi lần 8g với rượu vào lúc đói để chữa tiểu buốt do chứng lậu.

Ngoài ra, bột ngài tằm trộn với mật ong bôi trong miệng được dùng để chữa chứng “phong chúm miệng” gây cứng lưỡi, khóc không ra tiếng ở trẻ em. Ngài tằm giã đắp còn chữa những vết cắn do côn trùng hay sâu độc.

Nguyễn Liên (ghi)