Những hé lộ kỳ lạ của nhau thai

Trong một cuộc họp gần đây ở Bethesda, Maryland, Hoa Kỳ về một dự án mang tên “Human Placenta - Nhau thai của người”, một số nhóm nghiên cứu đã cho thấy các kỹ thuật mới tinh vi cho phép nghiên cứu nhau thai thực tế trong thời gian bà mẹ mang thai. Nó có thể giúp các bác sĩ chẩn đoán những biến chứng nguy hiểm trong thai kỳ bao gồm: tiền sản giật (một dạng huyết áp cao), sinh non hoặc thai nhi chậm phát triển... Từ đó có những can thiệp sớm để tránh nguy hiểm cho cả mẹ và bé. Nó cũng giúp hé lộ lý do tại sao các bé trai dễ bị rối loạn phát triển trí não hơn các bé gái, bao gồm tâm thần phân liệt, ADHD (bệnh gây mất tập trung và hiếu động ở trẻ), tự kỷ, chứng khó đọc và hội chứng Tourette.

Trong quá trình mang thai của con người, nhau thai phát triển từ một vài tế bào đơn lẻ sau đó phát triển nhanh chóng thành một cơ quan có khối lượng lớn hơn. Nó thường được so sánh như là một căn bệnh ung thư ác tính. Nếu nói theo cách ẩn dụ thì đây được gọi là một cuộc “xâm lược quân sự” vì hầu hết 90% nhau thai được tạo thành từ các tế bào không phải từ mẹ mà là từ thai nhi.

Thời kỳ đầu mang thai, trứng được thụ tinh sẽ tự cấy vào niêm mạc tử cung mẹ và giải phóng ra một số tế bào có khả năng tạo ra protein chống lại hệ bảo vệ của cơ thể mẹ, phá hủy các cơ trơn nối các mạch máu và làm giãn hoặc chuyển hướng các mạch máu để nuôi phôi.

Khi nhau thai phát triển, các tế bào của nó sẽ đảm nhiệm các chức năng của tim, phổi, gan và thận cho đến khi thai nhi có thể tự bảo vệ được cơ thể của chúng. Các nhóm tế bào giúp trao đổi O2 và CO2; cung cấp chất dinh dưỡng và hormon; bảo vệ thai nhi khỏi các tác nhân có hại, vi trùng và hóa chất cũng như đào thải các chất cặn bã ra ngoài.

Sự xâm nhập này có khả năng thất bại đến 20% và khi xảy ra, nó có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng cho thai nhi khi sinh hoặc sau này. Dựa vào đó, cũng có thể dự đoán các vấn đề sức khỏe của người mẹ sau này trong cuộc sống, ví dụ như tiền sản giật là một báo hiệu cho bệnh tim và đột quỵ hoặc đái tháo đường thai kỳ có thể là một tín hiệu cho các bệnh béo phì và rối loạn chuyển hóa sau này.

Các ảnh hưởng đến nhau thai

Không phải tất cả các nhau thai đều phát triển như nhau. Trong vài năm gần đây, TS. Tracy Bale - Giám đốc Trung tâm nghiên cứu biểu sinh của Đại học Maryland (Mỹ) về nghiên cứu biểu sinh trong sức khỏe trẻ em và phát triển não bộ đã phát hiện ra rằng nhau thai của đứa trẻ là nam dễ bị tổn thương do stress từ bà mẹ hơn so với nhau thai của đứa trẻ là nữ.

Từ sự tổn thương này sẽ làm ảnh hưởng đến phôi thai. Thai nhi nam có tỷ lệ sẩy thai tự nhiên, thai chết lưu, sinh non và gặp các yếu tố bất lợi cho sự phát triển của thần kinh cao hơn là thai nhi nữ. Theo một phân tích được công bố trên tạp chí Biology of Sex Difference, trong 3 tháng đầu tiên của thai kỳ, 58 gene được biểu hiện khác nhau giữa thai nhi nam và nữ. Một trong số các gene này nằm trên nhiễm sắc thể X. Một bào thai nữ có 2 nhiễm sắc thể X và 2 bản sao của các gene này với 1 bản sao thường không hoạt động. Phân tích cho thấy nhiều bản sao gene này được kích hoạt bất chợt và vì vậy, chúng trở thành một yếu tố có lợi cho thai nhi nữ hơn so với nam giới.

Theo TS. Weinberger (Viện Lieber, Hoa Kỳ), nhiều gene trong số này được biểu hiện rất nhiều trong nhau thai và được kích hoạt mạnh hơn khi thai nhi bị căng thẳng; tác động trên thai nhi nam rõ rệt hơn so với nữ. Nhau thai của thai nhi nam dường như dễ bị tổn thương hơn và điều này có liên quan đến di truyền. Điều này cũng sẽ gặp phải với bệnh tự kỷ, ADHD và các vấn đề về hành vi phát triển khác.

Những vấn đề liên quan đến nhau thai thường bắt đầu trong các động mạch xoắn ở tử cung của người mẹ - các động mạch mà thai nhi dùng để tự nuôi dưỡng bản thân nó. Nếu chúng bị chặn hoặc quá hẹp thì sẽ làm thai nhi không nhận đủ oxy, chất dinh dưỡng và áp lực máu tăng cao có thể là nguyên nhân dẫn đến tiền sản giật. Điều này có thể xảy ra sớm nhất vào giai đoạn đầu tiên (thai kỳ đầu) nhưng có rất ít biện pháp có sẵn để chẩn đoán ở giai đoạn này.

Tìm kiếm giải pháp...

Những hạn chế về công nghệ đã che khuất đi vai trò quan trọng của nhau thai đối với sức khỏe của cả mẹ và bé. Nhau thai là một cơ quan tuyệt vời, nhưng nó thường chỉ được nghiên cứu qua việc giải phẫu bộ phận này sau khi bà mẹ sinh em bé. TS. George R. Saade - Trưởng Khoa Sản tại Đại học Y khoa Texas (Mỹ) cho rằng như thế là quá muộn.

Một số nhà khoa học đang hy vọng vào việc quét hình ảnh cộng hưởng từ hay MRI là máy phát hiện nhạy cảm nhất các vấn đề liên quan đến nhau thai. Nhưng MRI không được sử dụng rộng rãi trong các phòng khám sản. Siêu âm truyền thống có thể cho thấy cấu trúc và vị trí của nhau thai, nhưng không biết được chức năng và cơ chế hoạt động của cơ quan này.

Một nhóm nghiên cứu đang sử dụng những ứng dụng khoa học tiến bộ để lập biểu đồ sức khỏe nhau thai với khoảng 500 phụ nữ mang thai, trong đó có 300 người có nguy cơ biến chứng cao. Họ thu thập dữ liệu siêu âm và mẫu máu của phụ sản tại 8 thời điểm khác nhau trong thai kỳ để xem những đặc điểm nào xuất hiện sớm mà có thể giúp theo dõi được các biến chứng về sau của thai nhi. Các nhóm nghiên cứu khác đang cố gắng xác định các chất được giải phóng ra từ nhau thai đi vào tuần hoàn máu vì nó có thể giúp chẩn đoán tình trạng của thai nhi bằng xét nghiệm máu. Một số nhóm khác thì đang phát triển máy đo oxy, thiết bị định lượng ánh sáng phản xạ qua các lớp chất béo...

Sàng lọc để chẩn đoán sức khỏe thai nhi, sau đó chúng ta có thể can thiệp vào giai đoạn đầu thai kỳ - điều này sẽ giúp giảm thiểu được tối đa các biến cố bất lợi cho mẹ và bé một cách sớm nhất.

                                                                                             DS. Nguyễn Mạnh Hùng