Ngay trong lễ khánh thành Nhà máy nhiệt điện Sông Hậu 1 mới đây, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chỉ đạo các bên liên quan đẩy nhanh quá trình thanh quyết toán cho công trình Nhà máy nhiệt điện Vũng Áng 1, không để tình trạng một dự án đã hoàn thành bảy năm mà chưa quyết toán xong.

Tiết kiệm chi phí xây dựng

Dự án nhiệt điện Vũng Áng 1 do Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (Petrovietnam) làm chủ đầu tư, Tổng thầu EPC là Tổng công ty Lắp máy Việt Nam-CTCP (LILAMA). Mặc dù nhà máy đã đi vào vận hành và bán điện thu được tiền, nhưng Petrovietnam vẫn chưa thể thanh toán số tiền mà Tổng thầu LILAMA đã bỏ ra để thực hiện các công việc có liên quan tại dự án này, ước tính khoảng 1.400 tỷ đồng.

Theo chủ trương phát huy nội lực doanh nghiệp trong nước, dự án Nhà máy nhiệt điện Vũng Áng 1 được Thủ tướng Chính phủ giao cho LILAMA làm chủ đầu tư với tổng mức đầu tư 1,249 tỷ USD tính theo giá thời điểm đó. Tuy nhiên, do khó khăn về thu xếp vốn, Chính phủ đồng ý chuyển giao dự án Vũng Áng 1 cho Petrovietnam là chủ đầu tư và đồng ý về nguyên tắc Petrovietnam chỉ định Tổng thầu thực hiện gói thầu EPC của dự án. Sau đó, ngày 9/4/2009, Petrovietnam phê duyệt kết quả chỉ định thầu, ký thỏa thuận hợp đồng với LILAMA-Tổng thầu EPC với tổng giá trị hợp đồng trước thuế là 1,174 tỷ USD theo hình thức Hợp đồng EPC trọn gói. Ngày 11/12/2009, Petrovietnam đã phê duyệt điều chỉnh tổng mức đầu tư lần 1 dự án là 1,5951 tỷ USD.

Thực tế thi công dự án luôn phát sinh nhiều vấn đề nằm ngoài dự toán. Nhằm bám sát tiến độ, chất lượng công trình, chủ đầu tư và nhà thầu đã cùng kiến nghị lên Chính phủ tháo gỡ khó khăn. Trên cơ sở ý kiến của các bộ liên quan, Bộ Xây dựng đã có Văn bản 2060/BXD-KTXD ngày 21/11/2012 "chấp thuận chủ trương giải quyết phát sinh chưa lường hết của nhà thầu thi công xây dựng Nhà máy nhiệt điện Vũng Áng 1 và giao Hội đồng thành viên của Petrovietnam xem xét, quyết định giá trị thanh toán phát sinh chưa lường hết cho các nhà thầu trên cơ sở thiết kế bản vẽ thi công, khối lượng thực tế triển khai được chủ đầu tư phê duyệt, dự toán phát sinh được các đơn vị tư vấn có chức năng lập, thẩm tra với điều kiện không vượt quá giá trị tổng mức đầu tư dự án đã được phê duyệt". Để có cơ sở phê duyệt tổng mức đầu tư hiệu chỉnh và điều chỉnh hợp đồng EPC, Petrovietnam báo cáo kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép điều chỉnh lần 2 tổng mức đầu tư và Chính phủ giao Bộ Công thương thẩm định vấn đề này.

Ngày 14/3/2016, Petrovietnam có Quyết định số 1429/QĐ-DKVN, phê duyệt tổng mức đầu tư hiệu chỉnh lần 2 của dự án với giá trị là 33.576 tỷ đồng và đã thực hiện ký các Phụ lục hợp đồng EPC các hạng mục bổ sung ngoài hợp đồng như: Kho than kéo dài, bể nước sạch và nhà bơm,... Petrovietnam cũng yêu cầu tư vấn lập và thẩm tra, hoàn thiện dự toán chi phí phát sinh.

Mặc dù theo kết quả dự án lập tại thời điểm tháng 9/2014, tổng giá trị phát sinh chưa lường hết 1.176,76 tỷ đồng (phần xây dựng) và 520,11 tỷ đồng (phần lắp đặt) chưa được Petrovietnam và LILAMA ký hợp đồng EPC điều chỉnh, nhưng Petrovietnam đã tạm ứng 1.108,46 tỷ đồng; gồm 865,64 tỷ đồng phần xây dựng và 242,82 tỷ đồng phần lắp đặt để các nhà thầu đủ khả năng tiếp tục huy động nguồn lực thi công dự án đúng tiến độ. Trên thực tế, chi phí phát sinh phần xây dựng sau khi rà soát nhiều lần là 980,95 tỷ đồng, thấp hơn giá trị trong tổng mức đầu tư hiệu chỉnh được phê duyệt là 1.176,76 tỷ đồng.

Kiến nghị gỡ vướng về quyết toán

Tổng Giám đốc LILAMA Lê Văn Tuấn cho biết, thực tế một dự án xây dựng thường kéo dài hằng năm, mức giá thầu được xác định tại thời điểm bắt đầu triển khai xây dựng, trong khi phần dự phòng các dự án sử dụng vốn ngân sách rất thấp, không theo kịp đà tăng của nguyên, nhiên liệu đầu vào, lãi suất lãi vay và tỷ giá, do vậy, việc điều chỉnh dự toán Tổng thầu là điều khó tránh khỏi.

Thí dụ, dự án nhiệt điện Vũng Áng 1, mức giá thầu áp dụng tại thời điểm ký hợp đồng vào năm 2005, nhưng do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, đến năm 2015 nhà máy mới hoàn thành. Đồng thời, trong thời gian thi công, đơn giá nhân công tăng ít nhất 1,5 lần; giá ca máy tăng 1,15 lần chỉ trong khoảng thời gian ngắn từ khi ký hợp đồng tới khi bắt đầu thi công. Giá nhiên liệu từ thời điểm tổng mức đầu tư lần 1 được phê duyệt đến khi triển khai dự án cũng tăng rất cao: Than tăng hơn hai lần, dầu FO tăng 2,3 lần; vật liệu xây dựng tăng từ 1,3 đến 2 lần.

Các doanh nghiệp trong nước lần đầu đảm nhiệm một dự án lớn có quy mô phức tạp cho nên không lường hết phạm vi công việc dự án, phải liên tục báo cáo, kiến nghị hỗ trợ chi phí phát sinh, thậm chí một số nhà thầu phụ phải từ bỏ dự án,... Tuy nhiên, theo con số tính toán, tổng giá trị EPC của dự án nhiệt điện Vũng Áng 1 là 1,174 tỷ USD, tổng công suất 1.200MW đem so sánh với một số dự án nhiệt điện khác như Nghi Sơn 1 (tổng công suất 600MW, giá trị tổng thầu 981 triệu USD gồm các khoản thuế, phí) thì tổng giá trị EPC của Vũng Áng 1 là khá thấp.

"Một doanh nghiệp cổ phần nhà nước vẫn chiếm hơn 95% như LILAMA, nếu việc thanh toán các công trình đã hoàn thành gặp trục trặc sẽ gây khó khăn lớn đến quá trình tham gia các dự án tiếp theo cũng như ảnh hưởng đến sự phát triển ổn định của đơn vị. Riêng số nợ đọng tại dự án nhiệt điện Vũng Áng 1 hiện nay đã vượt tổng vốn điều lệ của LILAMA (800 tỷ đồng), trong khi nguồn lực của đơn vị có hạn, đang phải đi vay vốn để duy trì sản xuất, kinh doanh cũng như trả lãi ngân hàng", Tổng Giám đốc Lê Văn Tuấn chia sẻ.

Trong quá trình hoàn thiện thủ tục để phê duyệt dự toán, Kiểm toán Nhà nước đã có ý kiến. Theo đó, "phát sinh chưa lường hết phần lắp đặt và các hạng mục xây dựng còn lại (ngoài phạm vi Văn bản số 2060/BXD-KTXD của Bộ Xây dựng) chưa được cấp có thẩm quyền (Chính phủ) phê duyệt" và yêu cầu "Petrovietnam phê duyệt dự toán phát sinh khối lượng chưa lường hết theo quy định của Hợp đồng EPC và các quy định của pháp luật, báo cáo Thủ tướng Chính phủ xem xét quyết định việc điều chỉnh hợp đồng EPC". Đây được coi là vướng mắc lớn nhất làm chậm quá trình quyết toán của dự án.

Sau khi nhận được văn bản này, tháng 2/2017, Petrovietnam báo cáo Thủ tướng Chính phủ và Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng đã kết luận "Hội đồng thành viên Petrovietnam căn cứ quy định của hợp đồng EPC đã ký và quy định của pháp luật để giải quyết và tự chịu trách nhiệm". Bộ Công thương cũng cho rằng, các quy định pháp luật hiện hành không đòi hỏi Thủ tướng Chính phủ quyết định việc điều chỉnh giá hợp đồng EPC đã ký của các doanh nghiệp. Đối chiếu với Bộ luật Dân sự và hợp đồng EPC đã ký, Petrovietnam và LILAMA là hai chủ thể của hợp đồng EPC đã ký, có trách nhiệm đàm phán, tự quyết định để giải quyết vướng mắc trong quá trình thực hiện, điều chỉnh, quyết toán hợp đồng theo đúng quy định của Hợp đồng EPC và quy định của pháp luật.

Mới đây nhất, ngày 12/5/2022, Petrovietnam đã kiến nghị Chính phủ chấp thuận và giao Petrovietnam phê duyệt chi phí phát sinh chưa lường hết hợp đồng EPC do các nhà thầu trong nước đã thực hiện tại dự án nhiệt điện Vũng Áng 1 theo nguyên tắc/phương pháp xác định đã được các đơn vị tư vấn lập, thẩm tra (Petrovietnam rà soát và Bộ Công thương thẩm định), làm cơ sở triển khai các bước tiếp theo. Đồng thời, đề nghị giao Petrovietnam chịu trách nhiệm điều chỉnh hợp đồng EPC dự án, làm cơ sở quyết toán dự án theo nguyên tắc bảo đảm không vượt quá giá trị tương ứng trong tổng mức đầu tư hiệu chỉnh lần 2 của dự án. Đối với các bộ, ngành, ngày 18/8/2022 là thời hạn cuối cùng đóng góp ý kiến để Bộ Công thương tổng hợp, báo cáo Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định.

Các nhà thầu thi công dự án nhiệt điện Vũng Áng 1 đang rất kỳ vọng, trông đợi vào ý kiến chỉ đạo cuối cùng của Chính phủ để sớm giải quyết những khúc mắc kéo dài nhiều năm trong việc thanh quyết toán, nhằm tạo động lực và nguồn lực quan trọng giúp các doanh nghiệp yên tâm, chủ động hoạch định chiến lược phát triển và xa hơn là tạo ra cơ chế, chính sách ổn định, tránh xảy ra trường hợp công trình đã hoàn thành, nhưng nhiều năm sau các nhà thầu vẫn không được thanh toán đầy đủ, đúng quy định, lâm vào cảnh khó khăn kéo dài.