Năm 1906, bác sĩ thần kinh và bác sĩ tâm thần người Đức là Alois Alzheimer, đã mô tả những bất thường được tìm thấy trong não của một bệnh nhân mắc chứng mất trí nhớ.  Mặc dù nguyên nhân của AD vẫn chưa được hiểu đầy đủ, nhưng các mảng amyloid và rối loạn sợi thần kinh dường như là yếu tố đóng góp chủ yếu trong AD. 

Việc sản xuất và tích lũy các mảng và các đám rối này được cho là có liên quan đến rối loạn chức năng khớp thần kinh và thoái hóa tế bào thần kinh dẫn đến suy giảm trí nhớ tiến triển chậm và không thể đảo ngược, cuối cùng ảnh hưởng đến ngôn ngữ, tính cách và nhận thức.

Ngoài ra, một số yếu tố đóng góp vào nguyên nhân gây bệnh còn do di truyền , do sự lão hóa, do bệnh (đái tháo đường, tăng huyết áp, béo phì, trầm cảm), không hoạt động thể chất, hút thuốc… Một số yếu tố trong số này đã được xác định là yếu tố nguy cơ có thể thay đổi đối với sự phát triển của AD. Có thể ngăn ngừa hoặc trì hoãn sự khởi phát của AD bằng cách kiểm soát các yếu tố rủi ro này.

Liệu pháp điều trị hiện tại

Bốn loại thuốc hiện đang có sẵn để điều trị AD và tất cả đã được phê duyệt hơn một thập kỷ trước. Trong số này, hàng đầu là các chất ức chế acetylcholinesterase (AChE) như donepezil, rivastigmine và galantamine. Những loại thuốc này làm tăng nồng độ acetylcholine, một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng, chịu trách nhiệm về trí nhớ và chức năng nhận thức của não bằng cách ngăn chặn sự phân hủy enzyme của acetylcholine. Vì các chất ức chế AChE làm chậm sự suy giảm nhận thức tiến triển, chúng được chấp thuận để điều trị chứng mất trí ở bệnh nhân mắc AD.

Không có sự khác biệt đáng chú ý về hiệu quả giữa các thuốc này. Donepezil thường được kê đơn vì nó được dung nạp tốt, nhưng bất kỳ thuốc nào trong số này cũng có thể được sử dụng để bắt đầu trị liệu. Tất cả bệnh nhân cần được theo dõi những thay đổi về chức năng nhận thức, triệu chứng không dung nạp đường tiêu hóa và giảm cân. 

Tuy nhiên, để tránh sử dụng thuốc ức chế AChE ở bệnh nhân có tiền sử ngất do tăng nguy cơ nhịp tim chậm và hạ huyết áp thế đứng, khi điều trị bác sĩ cần cân nhắc các rủi ro cụ thể so với lợi ích cho bệnh nhân của họ.

Thuốc thứ tư là memantine, cũng được chấp thuận để điều trị chứng mất trí nhớ ở bệnh nhân mắc AD. Memantine là một chất đối kháng thụ thể N -methyl-d-aspartate ngăn chặn glutamate, một chất dẫn truyền thần kinh kích thích trong hệ thống thần kinh trung ương, từ liên kết với các thụ thể của nó. Điều này ngăn ngừa độc tính kích thích quá mức và chết tế bào thần kinh, được cho là góp phần vào sinh bệnh học của AD. Trong giai đoạn cuối của AD, memantine có thể được kết hợp với chất ức chế AchE để điều trị. Tất cả các thuốc trên được sử dụng cho AD đều làm chậm sự tiến triển của bệnh và có thể trì hoãn sự phát triển triệu chứng, nhưng chúng không cải thiện đáng kể chức năng nhận thức hoặc chữa khỏi bệnh. Bệnh nhân và người nhà cần phải hiểu rõ được điều này để tránh những kỳ vọng không thực tế.

Ngoài 4 thuốc trên, có thể dùng thêm các thuốc bổ trợ khác như: Thuốc trợ thần kinh (nootropic) như Gingko Biloba, Nicergoline và Piracetam; chất chống oxy hóa như vitamin E, Selegiline.

Và nghiên cứu thuốc mới

Sự hiểu biết ngày càng tăng về sinh lý bệnh của AD đã dẫn đến sự phát triển và thử nghiệm của nhiều loại thuốc mới để điều trị. Năm 2018, 112 thuốc đã được phát triển ở giai đoạn I, II hoặc III của thử nghiệm; 63% trong số này là các liệu pháp điều chỉnh bệnh (DMT) nhằm thay đổi tiến trình AD và cải thiện kết quả thay vì kiểm soát các triệu chứng. Khoảng một phần tư số thuốc đang được phát triển thử nghiệm về khả năng tăng cường nhận thức, điều này có thể giúp cải thiện trí nhớ, ngôn ngữ, suy nghĩ và phán đoán; khoảng 10% các loại thuốc nhằm giảm các triệu chứng hành vi như kích động, thờ ơ và rối loạn giấc ngủ.

Ức chế các enzyme secretase liên quan đến việc tạo ra protein beta-amyloid từ APP là một cơ chế hoạt động chính của nhiều loại thuốc. Các chất ức chế enzyme phân cắt APP (BACE) nhắm vào các enzyme beta-secretase liên quan đến bước đầu tiên của quá trình phân cắt APP, trong khi các chất ức chế gamma-secretase hoạt động ở bước phân tách thứ hai. Nhiều chất ức chế BACE đã chứng minh khả năng làm giảm sự hình thành các mảng beta-amyloid, nhưng chúng không được chứng minh là đảo ngược các mảng hiện có hoặc cải thiện nhận thức. Hơn nữa, để các thuốc này có hiệu quả, cần phải sử dụng sớm trong quá trình điều trị bệnh. Vì BACE cắt bỏ nhiều protein quan trọng khác trong não ngoài APP, nghiên cứu phải giải quyết các phương pháp để ngăn chặn sản xuất beta-amyloid trong khi giảm thiểu tác dụng phụ không mong muốn. 

Nhiều loại thuốc đã được phê duyệt trước đây cho các bệnh lý khác cũng đang được nghiên cứu về khả năng làm giảm các triệu chứng hành vi của AD như escitalopram và mirtazapine (thuốc chống trầm cảm), carbamazepine và levetiracetam (thuốc chống co giật), lithium (chất ổn định tâm trạng) và methylphenidate (chất kích thích)… Các thuốc này có thể được rút ngắn giai đoạn nghiên cứu, chuyển từ nghiên cứu tiền lâm sàng sang thử nghiệm lâm sàng giai đoạn II.

Do sự phức tạp của AD, các phương pháp điều trị hiện tại nhắm đến việc quản lý triệu chứng và chỉ làm trì hoãn tiến triển bệnh. Các nghiên cứu lâm sàng mới đang thay đổi liệu pháp AD bằng cách chuyển trọng tâm sang điều chỉnh bệnh, nhưng cần thêm dữ liệu trước khi các sản phẩm này có thể được đưa ra thị trường.

Như vậy, cho đến nay, y học vẫn chưa tìm ra phương pháp chữa trị làm đảo ngược quá trình của bệnh Alzheimer nhưng có thể làm chậm tiến triển bệnh. Vì vậy, khi có các dấu hiệu như:  suy giảm trí nhớ; khó tập trung; lẫn lộn không, thời gian; rối loạn ngôn ngữ, lời nói hoặc chữ viết; chậm chạp trong công việc hoặc tương tác xã hội; thay đổi tâm trạng hoặc tính cách… người bệnh cần đi khám để có điều trị phù hợp.

(Nguồn : https://www.uspharmacist.com/article/alzheimers-disease-current-treatments-and-potential-new-agents?fbclid=IwAR0IfVcQOwk8czVwk_54dUFV9H1cZJ2BBIQxhhBqlYBjb98__jcZH3oA6l0)

DS Hoàng Thu Thủy