Alzheimer được biết đến là bệnh thoái hóa thần kinh tiến triển, gây mất trí nhớ tăng dần. Đây là một trong những bệnh phổ biến nhất của người cao tuổi.

Hiện nay chưa có thuốc đặc trị Alzheimer, mới chỉ có một số loại thuốc có thể làm chậm sự suy giảm trí nhớ trong một vài tháng. Việc chẩn đoán sớm giúp can thiệp bằng thuốc và các phương pháp hỗ trợ để giảm gánh nặng bệnh tật. Các chẩn đoán hình ảnh tiên tiến được phát triển gần đây như MRI cấu trúc, MRI chức năng và PET đã giúp chẩn đoán Alzheimer rất sớm, trước khi có dấu hiệu bệnh lý lâm sàng. Công cuộc tìm kiếm thuốc mới đặc hiệu trong chiến lược điều trị Alzheimer vẫn là mối quan tâm hàng đầu của các nhà khoa học trong dài hạn.

Vào tháng 7 năm 2018, các nhà khoa học đã công bố một cột mốc đầy hứa hẹn trong lĩnh vực điều trị Alzheimer: Lần đầu tiên trong một thử nghiệm lâm sàng lớn, một loại thuốc đã có thể làm giảm cả các tổn thương trong não của bệnh nhân và làm chậm sự tiến triển tình trạng mất trí nhớ.

Kết quả nghiên cứu được trình bày vào thứ 4 ngày 25 tháng 7 năm 2018 tại hội nghị quốc tế về bệnh Alzheimer (AAIC 2018) ở ​​Chicago, Hoa Kỳ đem đến nhiều kỳ vọng hứa hẹn. Sẽ cần thêm các thử nghiệm lớn hơn để khẳng định hiệu quả loại thuốc mới này, nhưng với những gì được ghi nhận, đây có thể là loại thuốc đầu tiên đem lại hiệu quả kép: tác động lên sự thay đổi ở não và cải thiện các triệu chứng của bệnh Alzheimer.

Tiến sĩ Reisa Sperling, giám đốc Trung tâm nghiên cứu và điều trị bệnh Alzheimer tại Bệnh viện Brigham and Women ở Boston, Massachusetts, Hoa Kỳ cho biết: “Thử nghiệm này cho thấy tác động kép của thuốc. Tôi chưa thể khẳng định rằng chúng ta đã đạt được một kỳ tích tuyệt vời. Song điều quan trọng, nghiên cứu không chỉ đem lại những kết quả ấn tượng về dữ liệu mà còn như một bằng chứng về khái niệm mới trong điều trị Alzheimer, tôi cho rằng những ý nghĩa này là rất đáng khích lệ.”

Các kết quả đến từ một thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 2, đo lường sự an toàn và hiệu quả của một loại thuốc và thường là một bước trung gian cho các thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3 lớn hơn và rộng hơn. Trong thử nghiệm này, bệnh nhân được phân ngẫu nhiên thành sáu nhóm, với nhóm chứng gồm 247 bệnh nhân được sử dụng giả dược, trong khi năm nhóm còn lại, bệnh nhân sử dụng thuốc với các liều lượng khác nhau.

Thử nghiệm được tiến hành trên 856 bệnh nhân đến từ Hoa Kỳ, Châu Âu và Nhật Bản với các triệu chứng sớm của sự suy giảm nhận thức. Thuốc được dùng trong thử nghiệm là BAN2401, được phát triển bởi công ty dược phẩm Eisai, một công ty có trụ sở tại Tokyo, Nhật Bản kết hợp với Biogen, một công ty dược phẩm có trụ sở tại Cambridge, Massachusetts, Hoa Kỳ. Tiến sĩ Lynn Kramer, giám đốc y khoa của Eisai, cho biết các bệnh nhân tham gia nghiên cứu được chẩn đoán suy giảm nhận thức nhẹ hoặc chứng mất trí nhớ Alzheimer nhẹ, và tất cả đều có sự tích lũy đáng kể protein amyloid, kết hợp thành mảng bám ở những người bị bệnh.

Nhiều loại thuốc khác cũng đã chứng minh giảm mức độ amyloid nhưng không chứng minh giảm suy giảm trí nhớ hoặc khó khăn trong nhận thức khác. Trong thử nghiệm mới được trình bày này, BAN2401 được dùng dạng tiêm mỗi hai tuần, liều cao nhất là 10 mg trên 1 kg trọng lượng của bệnh nhân. Và hiệu quả đạt được trên cả hai tiêu chí: giảm mức amyloid và làm chậm suy giảm nhận thức khi so sánh với những bệnh nhân dùng giả dược.

Trong một cuộc phỏng vấn, Tiến sĩ Lynn Kramer cho biết: Trong số 161 bệnh nhân trong nhóm dùng liều cao nhất, 81% cho thấy giảm đáng kể mức amyloid: “chuyển từ amyloid dương tính sang amyloid âm tính”, có nghĩa là mức độ amyloid của bệnh nhân giảm từ mức được coi là đủ cao để tương quan với chứng mất trí nhớ xuống còn dưới ngưỡng đó. Các bệnh nhân dùng thuốc với liều cao nhất cũng có ít hơn khoảng 93% amyloid beta, so với nhóm dùng giả dược⁽¹⁾.

Trong nghiên cứu có sử dụng một bảng đánh giá nhận thức được gọi là Thang điểm tổng hợp bệnh Alzheimer (Adcoms), nó dựa trên các yếu tố từ ba đánh giá nhận thức khác và được bổ sung các thiết lập nhiều hơn. Tiến sĩ Lynn Kramer cho biết Adcoms được phát triển để kết hợp các biện pháp từ cả ba thử nghiệm đủ nhạy cảm để đo lường sự thay đổi ở giai đoạn đầu của chứng mất trí nhớ. Sau một loạt các bài kiểm tra nhận thức và chức năng, đo lường trí nhớ và kỹ năng như lập kế hoạch và lý luận, hiệu suất của nhóm sử dụng thuốc với liều cao giảm ở tốc độ chậm hơn 30% so với tỷ lệ suy giảm trong nhóm giả dược. Các dữ liệu trong thử nghiệm cho thấy: bệnh nhân cũng ghi nhận các kết quả tích cực trên hai trong số ba thử nghiệm được thành lập độc lập, khi những người tham gia được xem xét riêng biệt.

Tiến sĩ Reisa Sperling, người có trao đổi với công ty dược phẩm Eisai năm ngoái về một loại thuốc khác, đã từng cho rằng hiệu quả cắt giảm amyloid “có ý nghĩa quan trọng”, và không đánh giá cao kết quả làm chậm suy giảm nhận thức. Tuy nhiên với những kết quả này, cô nói: "Nếu loại thuốc này thực sự có thể làm chậm sự suy giảm 30 phần trăm cho những người với triệu chứng nhẹ, sẽ mang lại ý nghĩa quan trọng về mặt lâm sàng."

 Tiến sĩ Samuel Gandy, phó giám đốc Trung tâm nghiên cứu bệnh Alzheimer của bệnh viện Mount Sinai, Newyork, Hoa Kỳ, nói rằng để thuốc thực sự hiệu quả cho cuộc sống của bệnh nhân, nó sẽ cho phép bệnh nhân hoạt động lâu hơn một cách độc lập để thực hiện các hoạt động cơ bản hàng ngày mà không cần người chăm sóc hỗ trợ. Tiêu chí ứng dụng thực tế này chưa được phản ánh trong dữ liệu nghiên cứu mới. Do đó, ông nhìn nhận: "Tôi sẽ không khẳng định đây là một bước nhảy vọt", “Mà chỉ xem như đây là một bước ngoặt đáng thuyết phục. Nhưng cần những bước tiến đủ xa hơn sau bước ngoặt này để tạo nên sự khác biệt trong cuộc sống của mọi bệnh nhân.”

Tiến sĩ Lynn Kramer cho biết kết quả có ý nghĩa thống kê sau khi bệnh nhân bắt đầu dùng thuốc 18 tháng, nhưng sự cải thiện bắt đầu xuất hiện sau khoảng sáu tháng. 253 bệnh nhân trong nhóm sử dụng liều cao thứ hai cũng có kết quả về amyloid và nhận thức theo một xu hướng tương tự.

Cũng cần nói thêm rằng, vào tháng 12 năm 2017, các công ty đã báo cáo một phân tích thống kê về thử nghiệm ở mốc 12 tháng dự đoán rằng thuốc sẽ không đưa đến hiệu quả suy giảm đáng kể tình trạng mất trí nhớ về mặt thống kê. Điều đó có nghĩa là thử nghiệm không đáp ứng được tiêu chí chính của nó, điều này đã khiến một số chuyên gia và nhà đầu tư dấy lên sự hoài nghi về hiệu quả của thuốc. Kết quả 18 tháng đã xóa bỏ những hoài nghi đó. Trong một tuyên bố, Hiệp hội Alzheimer cho biết nghiên cứu chỉ ra rằng "amyloid vẫn là một mục tiêu quan trọng để theo đuổi trong điều trị bệnh Alzheimer."⁽¹⁾ Mặc dù Hiệp hội Alzheimer cũng thể hiện sự thận trọng và cho rằng kết quả “không đủ lớn để chứng minh hiệu quả về nhận thức.”

Một khía cạnh khiến các nhà khoa học rất quan tâm là nhiều phương pháp điều trị bệnh Alzheimer tiềm năng đều tiềm ẩn những tác dụng phụ nghiêm trọng có thể gây phù nặng hoặc chảy máu não. Tuy nhiên, theo như báo cáo trong thử nghiệm thuốc mới, ghi nhận ít hơn 10 phần trăm bệnh nhân dùng thuốc có tác dụng phụ như vậy, đây là một con số được nhận định là trong khoảng chấp nhận được. Ở liều cao, các tác dụng phụ nghiêm trọng được báo cáo với tỷ lệ nhiều hơn, khoảng 15%.⁽¹⁾

Cơ chế hoạt động của thuốc được giải thích bằng sự tấn công các chuỗi amyloid dạng sợi hình thành trước khi chúng bắt đầu kết dính với nhau thành các mảng. Beta amyloid, một protein là thành phần chính của các mảng dính tích tụ trong não của bệnh nhân Alzheimer. Nó được coi là một dấu hiệu, và một nguyên nhân có thể, của bệnh.⁽¹⁾

Tiến sĩ, Ronald Petersen, người chỉ đạo Trung tâm nghiên cứu bệnh Alzheimer thuộc Mayo Clinic ở Rochester, Newyork, Hoa Kỳ cho biết: "Beta amyloid là một protein bình thường. Tất cả chúng ta đều có." Trong bệnh Alzheimer, quá trình bình thường của cơ thể để đào thải beta amyloid ra khỏi não trở nên rối loạn.⁽¹⁾

Ở não của người khỏe mạnh, beta amyloid bị cắt đôi bởi một enzyme gọi là alpha secretase. Hai mảnh cắt được đào thải khỏi não. Trong bệnh Alzheimer, hai loại enzyme khác - beta secretase và gamma secretase - cắt protein ở những điểm không bình thường, để lại những mảnh cắt mà cơ thể không nhận ra hoặc không biết cách loại bỏ. Đây là những mảnh độc hại bắt đầu tích lũy trong não để tạo thành mảng bám. BAN2401 là một kháng thể đơn dòng, và nó đặc biệt tốt trong việc loại bỏ các mảnh amyloid beta độc, gọi là protofibrils.⁽¹⁾

Kết quả của thử nghiệm bổ sung thêm bằng chứng cho ý tưởng: bệnh Alzheimer có nhiều khả năng điều trị thành công nếu được tiến hành sớm trong quá trình tiến triển của bệnh, bởi vì não bắt đầu xấu đi nhiều năm hoặc thậm chí nhiều thập kỷ trước khi chứng mất trí toàn diện xảy ra. Một số loại thuốc khác đã thất bại vì một vài trong số này đã thử nghiệm trên những bệnh nhân mắc bệnh Alzheimer thời gian dài; một số còn lại tác động lên amyloid tại các thời điểm sau trong tiến trình của bệnh.

Ngay cả khi các kết quả nghiên cứu tiếp sau là tích cực, vẫn cần nhiều năm để thương mại thuốc rộng rãi và có sẵn để tới được tay bệnh nhân. Tiến sĩ Lynn Kramer và Ivan Cheung, chủ tịch kiêm giám đốc điều hành của Eisai, phát biểu rằng: gần đây các công ty đã đệ trình một yêu cầu để đáp ứng với Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ nhằm tìm hiểu những bước cần thiết để thuốc mới được chấp thuận. Ivan Cheung cho biết: "Sẽ là hơi sớm để công bố điều gì tại thời điểm này, nhưng mục tiêu của chúng tôi là mang BAN2401 đến với bệnh nhân và gia đình càng sớm càng tốt."

DS. Nguyễn Hải Đăng - Tạp chí Dược Mỹ phẩm

Nguồn: https://www.nytimes.com/2018/07/25/health/alzheimers-dementia-drug-treatment.html

https://www.webmd.com/alzheimers/news/20180725/new-drug-shows-promise-against-alzheimers