Ở giai đoạn dịch tăng dần, chưa đạt đỉnh, tại Đà Nẵng, Bắc Giang, Bắc Ninh cũng như các địa phương khác như Vĩnh Phúc, Hà Nội, Hải Dương, số người đang điều trị tăng dần từ thấp lên cao, đến khi đạt đỉnh, theo một đường trơn, không có gãy khúc, cũng tương tự như diễn biến dịch của cả nước ở 3 làn sóng lây nhiễm trước.

Tuy nhiên tại đồ thị số người đang điều trị của làn sóng dịch TP Hồ Chí Minh chúng ta thấy xuất hiện điểm uốn U phía bên trái.

Sau ngày 28/7/2021, khi số người đang điều trị là 56.959 người, thì đồ thị số người đang điều trị không tiếp tục đi lên theo xu hướng chung đã quan sát được ở các tỉnh, thành phố khác, đoạn U-A, hình trên, mà lại rẽ sang phải.

Tức là số liệu thống kê số người đang điều trị thấp hơn là số người đang điều trị phải có theo “quy luật” chung ở các tỉnh, thành phố khác. Đây là tín hiệu vui vì chống dịch ở thành phố hiệu quả cao, hay có một ý nghĩa khác phải được phân tích rõ để có giải pháp cần thiết phù hợp.

Số người đang điều trị ở các bệnh viện phụ thuộc vào số người nhiễm mới mỗi ngày (F0) được phát hiện và đưa vào bệnh viện và số người khỏi bệnh ra khỏi bệnh viện. Khi số F0 mới được đưa vào các bệnh viện và khu cách ly, thì số người đang điều trị sẽ tăng và nếu có người khỏi bệnh được đưa ra khỏi bênh viện thì sẽ làm số đang điều trị giảm.

Việc số người được phát hiện là F0 và đã vào các cơ sở điều trị ở TP Hồ Chí Minh thấp hơn xu hướng chung của dịch ở các địa phương khác đặt ra câu hỏi: thành phố đã xét nghiệm đủ mức cần thiết để phát hiện được hầu hết các F0 chưa?

Theo tìm hiểu sơ bộ, thì cho đến hiện nay, ngành y tế chưa có hướng dẫn các tỉnh, thành phố, phải xét nghiệm với quy mô thế nào, so với dân số, để không để sót nhiều F0 mà lại không gây lãng phí. Do đó, các địa phương lúng túng trong việc xác định phải xét nghiệm bao nhiêu, ở đối tượng nào.

Từ đó dẫn tới 2 xu hướng: xét nghiệm quá nhiều, gây lãng phí và mất thời gian dành cho triển khai các giải pháp khác và xét nghiệm quá ít, để sót F0 không được phát hiện và đưa đi cách ly, làm cho lây nhiễm cộng đồng diễn ra âm thầm, không được ngăn chặn.

Về vấn đề này, ngày 12/5/2020, Tổ chức Y tế Thế giới đã khuyến cáo: “Tỷ lệ xét nghiệm dương tính từ 3 đến 12% (3 đến 12% số người được xét nghiệm là dương tính với Covid-19) được coi là một chỉ số thể hiện các quốc gia đang xét nghiệm đủ số người cần thiết”.

Có nghĩa là nếu tỷ lệ dương tính dưới 3%, thì việc xét nghiệm có quy mô quá lớn, không cần thiết, có thể giảm. Còn nếu tỷ lệ dương tính trên 12%, thì việc xét nghiệm có quy mô quá nhỏ, cần phải tăng thêm.

Khi đã xác định được tương đối chính xác số F0 qua xét nghiệm trên địa bàn, từ đó tính tỷ lệ F0 phát sinh mỗi ngày/100.000 dân thì sẽ có cơ sở để xác định mức độ dịch lây lan trên địa bàn. Chúng ta cố gắng làm rõ, đối chiếu với khuyến cáo này của Tổ chức Y tế Thế giới thì việc xét nghiệm ở TP Hồ Chí Minh trong đợt dịch này có đáp ứng hay không?

Hình trên cho thấy số xét nghiệm được thực hiện bình quân mỗi ngày trong các quãng thời gian có số lượng xét nghiệm mỗi ngày gần với nhau (nếu số liệu từ các nguồn khác nhau có khác nhau thì lấy số trung bình của 2 số liệu để tính toán), số lượng F0 mới được phát hiện bình quân mỗi ngày và tỷ lệ dương tính bình quân mỗi ngày.

Theo đó bình quân từ ngày 5/7/2021 đến 8/7/2021, mỗi ngày có 306.559 xét nghiệm, từ 9/7 đến 13/7/2021 có 103.461 xét nghiệm mỗi ngày, từ 14/7 - 22/7/2021 có 147.518 xét nghiệm mỗi ngày, từ 23/7 - 30/7/2021 có 95.004 xét nghiệm mỗi ngày, còn từ 1/8 đến 10/8/2021 có 29.151 xét nghiệm mỗi ngày và từ 11/8 đến 18/8/2021 có 22.140 xét nghiệm mỗi ngày.

Tức là số lần xét nghiệm bình quân mỗi ngày trong vòng một tháng vừa qua ở TP Hồ Chí Minh thay đổi rất lớn.

Đầu tháng 7/2021, khi số ca nhiễm F0 mới còn thấp (bình quân 724 F0 một ngày) thì có tới hơn 300.000 xét nghiệm mỗi ngày, còn trong 18 ngày đầu tháng 8/2021, khi số ca nhiễm mới đã ở mức cao (bình quân trên dưới 3.800 F0 mỗi ngày) thì bình quân mỗi ngày chỉ có 29/151 xét nghiệm (1/8 - 10/8/2021) và 22.140 xét nghiệm (11/8 - 18/8/2021).

Đây rõ ràng là điều bất hợp lý khi số ca F0 mới bình quân mỗi ngày tăng hơn 5 lần (724 ca, từ 5/7 đến 8/7/2021, lên khoảng 3.800 ca, từ 1/8 đến 18/8/2021) thì số xét nghiệm bình quân mỗi ngày lại giảm hơn 10 lần (từ hơn 300.000 xét nghiệm còn khoảng hơn 29.000).

Tức là nguy cơ bỏ sót rất nhiều ca F0 là rất lớn. Tỷ lệ dương tính bình quân của các giai đoạn xét nghiệm từ đầu tháng 7/2021 đến giữa tháng 8/2021 tăng liên tục từ 0,24% lên 17,37%.

Đối chiếu với khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, thì từ 5/7 đến 22/7/2021, khi tỷ lệ dương tính dưới 3%, thì có nghĩa là quy mô xét nghiệm quá lớn, có thể giảm, còn từ 1/8/2021 đến nay, tỷ lệ dương tính là 14,15% đến 17,37%, đã vượt mức 12% dương tính được Tổ chức Y tế Thế giới đưa ra làm tiêu chí là mức xét nghiệm hợp lý.

Có nghĩa là từ ngày 1/8/2021 đến 18/8/2021, TP Hồ Chí Minh đã xét nghiệm quá ít, để sót rất nhiều F0 trong cộng đồng. Phải tăng số xét nghiệm đến khi nào tỷ lệ dương tính dưới 12% thì số F0 được phát hiện mới được coi là tương đối đầy đủ.

Chẳng hạn nếu số xét nghiệm mỗi ngày không phải ở mức 22.140 - 29.151 như thực tế đầu tháng 8/2021, mà ở mức khoảng 100.000 (như từ 23/7/2021 đến 31/7/2021, thì số ca F0 được phát hiện mỗi ngày đã cao hơn nhiều mức khoảng 3.800 ca như đã công bố từ 1/8/2021 đến nay.

Đây chính là điều lý giải cho hiện tượng có điểm uốn trái U, trong đồ thị số người đang điều trị của làn sóng dịch TP Hồ Chí Minh hiện nay. Nếu thành phố xét nghiệm từ cuối 7/2021 đến nay ở mức cao cần thiết theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, thì số ca F0 phát hiện sẽ phải cao hơn, do đó số người đang điều trị sẽ cao hơn không phải như đã công bố, mà theo xu hướng chung là đường U-A trong bảng “Một số đặc điểm dịch ở TP Hồ Chí Minh”.

Hiện nay, chính số F0 chưa được phát hiện này (có thể đến hơn 10.000) đang lây nhiễm tiếp tục dù đã được đưa vào các khu cách ly hay đang ở nhà.

Vì vậy, khi từ 15/8/2021 đến 15/9/2021 TP Hồ Chí Minh thực hiện cách ly xã hội triệt để chúng ta sẽ ngăn chặn được lây nhiễm từ nhà này sang nhà khác, quận này sang quận khác, song không ngăn chặn được tiếp tục lây nhiễm TRONG CÁC GIA ĐÌNH, khi trong nhà có 1 F0 chưa được phát hiện.

Ngày 13/8/2021, lãnh đạo Bộ Y tế đã đánh giá: hiện nay ở TP Hồ Chí Minh số xét nghiệm được thực hiện chủ yếu tại các đối tượng có triệu chứng nhiễm Covid-19 rõ. Nếu lấy xét nghiệm rộng hơn, số ca mắc trong cộng đồng có thể cao gấp 4-5 lần số đã ghi nhận và công bố.

Theo ý kiến này, thì có nghĩa là đồ thị số người đang điều trị ở TP Hồ Chí Minh sau 1/8/2021 lệch sang phải, có điểm uốn trái, là không phản ánh đúng số ca nhiễm F0 mỗi ngày và cần phải được đưa đi điều trị phù hợp.

Trong khi việc “đếm” số F0 phát sinh mỗi ngày qua xét nghiệm có thể có sai sót do xét nghiệm quá ít, thì việc đếm số ca bị chết có thể coi là chính xác, giúp ta hình dung số F0 thực tế. Đến nay TP Hồ Chí Minh đã có 6.349 người chết vì Covid-19.

Nếu lấy tỷ lệ chết bình quân của cả nước là 2,36% tổng số người đã nhiễm (F0) làm cơ sở, thì số người đã nhiễm Covid-19 ở TP Hồ Chí Minh sẽ tương ứng 269.025 (6.349/2,36%), lớn hơn 90.000 F0 so với số 173.781 F0 đã ghi nhận và công bố.

Khả năng diễn biến dịch ở Covid-19 ở TP Hồ Chí Minh tới đây

Việc thực hiện cách ly xã hội triệt để từ 15/8/2021 đến 15/9/2021 sẽ làm số ca F0 mới giảm rất mạnh so với trước, song không làm giảm sự lây nhiễm tại các gia đình do đã có rất nhiều F0 không được phát hiện thời gian qua do xét nghiệm quá ít.

Nếu không xét nghiệm gộp rộng rãi các gia đình, nhất là ở các địa bàn vừa qua có tỷ lệ lây nhiễm cao trên 100.000 dân, để phát hiện các gia đình có F0 này, mà chỉ căn cứ số F0 được phát hiện đã giảm rồi nới lỏng các biện pháp phòng, chống dịch quá sớm thì sẽ làm dịch tiếp tục kéo dài sau 15/9/2021.

Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, chỉ khi nào tỷ lệ dương tính của địa phương, lãnh thổ nhỏ hơn 5% trong ít nhất 14 ngày thì việc nới lỏng mạnh mẽ kiểm soát dịch mới có thể an toàn.

Do vừa qua xét nghiệm không đầy đủ nên số F0 cần điều trị phù hợp ngày 20/8/2021 không phải là 79.867 như thông tin đã công bố mà nhiều hơn.

Như vậy nguồn các F0 trở thành bệnh trung bình và nặng cần được điều trị (khoảng 20% số F0 hiện hành) sẽ cao hơn là dự kiến hiện nay. Các bệnh viện và trung tâm điều trị Covid-19 sẽ tiếp tục phải làm việc với cường độ cao đến 15.9 hoặc lâu hơn nữa. Việc sử dụng các thuốc điều trị Covid-19 sẽ nâng cao đáng kể hiệu quả điều trị, giảm tỷ lệ tử vong.

Nhờ sự quan tâm đặc biệt của Thủ tướng Chính phủ và Chính phủ, gần 80% người dân trên 18 tuổi ở thành phố đã được tiêm 1 mũi vaccine, qua đó giảm đáng kể nguy cơ bị bệnh nặng và tử vong với người đã tiêm phòng. Cùng cả nước, khi thành phố hoàn thành tiêm mũi thứ 2 cho 80% người dân từ 18 tuổi trở lên thì sẽ có khả năng kết thúc dịch.

Từ khi có dịch ở TP Hồ Chí Minh (29/5/2021 đến 15/9/2021) là 110 ngày. Hàng triệu hộ gia đình đã bị giảm hoặc mất thu nhập trong hơn 3 tháng qua, rất nhiều doanh nghiệp phải giảm hoặc ngừng hoạt động.

Duy trì cuộc sống của hơn 10 triệu người dân và duy trì khả năng hoạt động của gần 300.000 doanh nghiệp ở TP Hồ Chí Minh, khi một khả năng là dịch có thể kết thúc (số người đang điều trị không quá 100 người ở TP Hồ Chí Minh) vào tháng 12/2021 (kể cả khi đã tiêm đủ 1 lần vaccine cho 80% dân số), đòi hỏi ngay từ bây giờ phải xây dựng các kịch bản bảo đảm an sinh, an toàn, trật tự xã hội, bảo vệ năng lực kinh tế của quốc gia và TP Hồ Chí Minh từ nay đến hết quý I/2022.

Từ bài học của TP Hồ Chí Minh, các địa phương đang có dịch nên khẩn trương rà soát quy mô xét nghiệm và tỷ lệ dương tính của mình và điều chỉnh theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới để phát hiện kịp thời hầu hết số F0 và có cách xử lý hợp lý nhất.

GS NGUYỄN THIỆN NHÂN
Đại biểu Quốc hội TP Hồ Chí Minh