Bệnh thần kinh tiểu đường có thể xảy ra ở cả bệnh tiểu đường loại 1 và loại 2. Trong bệnh tiểu đường loại 1, cơ thể không tạo ra insulin. Insulin là cần thiết để chuyển hóa glucose thành năng lượng mà cơ thể cần. Bệnh tiểu đường loại 2 phổ biến hơn. Trong bệnh tiểu đường loại 2, cơ thể không sử dụng insulin đúng cách, được gọi là kháng insulin. Cơ thể bắt đầu tạo thêm insulin. Theo thời gian, cơ thể không thể tạo đủ insulin để giữ mức glucose bình thường.

Bệnh lý thần kinh là một biến chứng nghiêm trọng của bệnh tiểu đường, và nó ảnh hưởng đến 70% người mắc bệnh tiểu đường. Bệnh lý thần kinh có thể xảy ra ở bất kỳ phần nào của cơ thể, bao gồm mắt, tim, phổi và bàn chân.

Nguyên nhân nào đưa đến bệnh thần kinh đái tháo đường?

Tổn thương dây thần kinh và mạch máu là yếu tố chính đưa đến bệnh thần kinh đái tháo đường. Glucose huyết tăng cao làm tổn thương bao thần kinh, giảm vận tốc dẫn truyền thần kinh. Cơ chế chính xác của tổn thương không được biết rõ. Ngoài ra các mạch máu nhỏ nuôi thần kinh bị tổn thương làm sự cung cấp oxygen và các chất dinh dưỡng cho dây thần kinh bị suy giảm.
Nhiều yếu tố khác cũng góp phần làm tổn thương dây thần kinh ở bệnh nhân đái tháo đường như tình trạng viêm ở thần kinh do phản ứng tự miễn: xảy ra khi hệ thống miễn dịch của cơ thể tưởng lầm dây thần kinh là vật lạ với cơ thể nên tấn công dây thần kinh. Hút thuốc lá, nghiện rượu cũng là nguyên nhân gây tổn thương thần kinh, mạch máu, đồng thời cũng tăng nguy cơ nhiễm trùng. Thuốc lá gây hẹp và cứng mạch máu, giảm lượng máu đến các chi, làm vết thương lâu lành và cũng góp phần vào tổn thương thần kinh. Thời gian bị bệnh đái tháo đường được cho là một trong các nguyên nhân chính, thời gian bị bệnh càng lâu (nhất là khi glucose huyết không được ổn định tốt) càng tăng nguy cơ bị bệnh thần kinh. Bệnh thần kinh  ngoại vi thường gặp nhất ở các bệnh nhân đái tháo đường đã bị bệnh từ 25 năm trở lên. Ngoài ra, bệnh lý thần kinh còn gây ra bởi bệnh thận mạn, khi bệnh nhân đái tháo đường bị bệnh thận mạn, các độc chất tăng trong máu có thể làm tổn thương thêm dây thần kinh.

Bệnh thần kinh đái tháo đường có biểu hiện như thế nào?

Triệu chứng của bệnh thần kinh đái tháo đường rất đa dạng, thay đổi tùy theo cơ quan bị tổn thương. Bệnh thường có 4 biểu hiện chính, bệnh nhân có thể chỉ có 1 loại triệu chứng hay nhiều loại triệu chứng. Thường triệu chứng rất mờ nhạt, do đó bệnh nhân có thể không quan tâm cho đến khi tổn thương nặng xuất hiện. 4 biểu hiện chính gồm bệnh thần kinh ngoại vi (phổ biến nhất), bệnh thần kinh tự chủ, bệnh đơn thần kinh hay còn gọi là bệnh thần kinh cục bộ, bệnh đám rối-rễ thần kinh (teo cơ do đái tháo đường, bệnh thần kinh đùi, bệnh thần kinh cận thân)

Bệnh lý thần kinh ngoại vi là loại phổ biến nhất và xảy ra chậm. Ban đầu, nó ảnh hưởng đến bàn chân. Bệnh lý thần kinh ngoại vi cuối cùng lan đến mắt cá chân và chân. Bởi vì các dây thần kinh bị tổn thương, bệnh nhân không cảm thấy đau. Bệnh nhân có thể không biết chấn thương bàn chân, có thể dẫn đến vết loét hở. Nếu những vết loét này không lành hoặc bị nhiễm trùng, chúng sẽ gây ra nhiều biến chứng hơn. Trong trường hợp nặng, ngón chân hoặc bàn chân cần được cắt cụt. Loét bàn chân chiếm 85% cắt cụt chân hoặc bàn chân. Khoảng 50% số người chết trong vòng 5 năm do căn bệnh này.

Bệnh lý thần kinh cũng dẫn đến mất cơ. Điều này làm cho đứng hoặc đi bộ khó khăn. Những người bị bệnh thần kinh có thể bị trầm cảm và bị cô lập về mặt xã hội. Bệnh lý thần kinh cũng làm giảm chất lượng cuộc sống.

Các triệu chứng của bệnh lý thần kinh ngoại vi

Nếu bạn thấy mình có bất kỳ biểu hiện sau đây, hãy đi khám bác sĩ. Các xét nghiệm sẽ được yêu cầu xác nhận xem bạn có bị bệnh thần kinh tiểu đường hay không:

• Bàn chân cảm thấy ngứa râm ran.
• Cảm thấy như có kim châm ở dưới gan bàn chân.
• Bị bỏng hoặc đau ở chân.
• Chân trở nên nhạy cảm khi chạm vào.
• Chân đau vào ban đêm.
• Chân bị tê và cảm thấy không hoạt động nữa.
• Không cảm thấy đau ở chân.
• Không thể cảm thấy bàn chân mình hoạt động khi đi bộ.
• Không giữ vững khi đi bộ hoặc đứng.
• Bàn chân và bàn tay trở nên rất lạnh hoặc rất nóng.
• Xuất hiện các vết loét hở trên chân và chân được chữa lành từ từ.
• Cảm giác như cơ bắp và xương ở chân đã thay đổi.

Yếu tố nào làm tăng nguy cơ bị bệnh thần kinh tiểu đường?

Những người mắc bệnh tiểu đường có thể phát triển các vấn đề thần kinh bất cứ lúc nào. Nguy cơ gia tăng theo độ tuổi. Tỷ lệ cao nhất của các vấn đề thần kinh nằm trong số những người đã mắc bệnh tiểu đường trong ít nhất 25 năm.

Bệnh thần kinh ngoại vi phổ biến hơn ở những người thừa cân và có mức cholesterol cao. Nguy cơ tăng khi kiểm soát lượng đường trong máu của họ là không đủ. Các yếu tố khác bao gồm hút thuốc, sử dụng rượu nặng. Bệnh tiểu đường và huyết áp cao có khả năng làm tăng nguy cơ biến chứng nghiêm trọng.

Cách điều trị?

Không có cách chữa bệnh thần kinh. Thiệt hại thần kinh không thể biến mất được. Điều trị cần tập trung vào ba mục tiêu. Đầu tiên là làm chậm sự tiến triển của bệnh thần kinh. Thứ hai là để giảm đau. Thứ ba là để điều trị các biến chứng như nhiễm trùng. Để làm chậm sự tiến triển, điều quan trọng là đưa lượng đường trong máu giảm mức bình thường. Theo dõi glucose, lập kế hoạch bữa ăn, hoạt động thể chất và thuốc giúp kiểm soát mức đường huyết. Kiểm soát glucose tốt ngăn ngừa hoặc trì hoãn sự khởi đầu của các vấn đề về bệnh lý.

Đối với bệnh nhân bị bệnh thần kinh đái tháo đường, các loại thuốc thường được sử dụng bao gồm thuốc chống trầm cảm, thuốc chống co giật, thuốc giảm đau theo toa và thuốc bôi tại chỗ. Nhiều loại thuốc này được chấp thuận để điều trị các bệnh khác. Chúng được sử dụng vì tác dụng tích cực của chúng. Thuốc chống trầm cảm và thuốc chống co giật thường được sử dụng đầu tiên. Tùy thuộc vào thuốc, tác dụng phụ có thể bao gồm táo bón, chóng mặt, nhức đầu, buồn nôn, khô miệng, mệt mỏi, tiêu chảy, tăng cân và mất ngủ.

Thuốc chỉ làm giảm đau một phần. Thông thường, đau giảm 30% đến 50%. Bác sĩ cũng có thể kê toa thuốc để giảm mức cholesterol. Bệnh nhân quan tâm đến việc sử dụng các chất bổ sung đầu tiên nên thảo luận điều này với bác sĩ của họ. Có một số bằng chứng cho thấy L-carnitine và axit alphalipoic giúp giảm đau.

Làm gì để ngăn ngừa hoặc kiểm soát bệnh thần kinh đái tháo đường?

Bệnh lý thần kinh đái tháo đường có thể được ngăn ngừa hoặc kiểm soát qua việc theo dõi mức độ glucose của bạn và áp dụng lối sống lành mạnh có thể làm giảm nguy cơ bị bệnh thần kinh của bạn đến 60%.

Khuyến nghị cho bệnh nhân tiểu đường

• Khám răng ít nhất mỗi năm một lần.
• Không nên giảm cân quá mức. Tập thể dục thường xuyên và theo một chế độ ăn uống lành mạnh. Học nấu ăn theo thực đơn cho bệnh nhân tiểu đường.
• Hạn chế sử dụng rượu và thuốc lá.
• Kiểm soát huyết áp trong mức cho phép. Theo dõi nó hàng ngày.
• Kiểm tra chân hàng ngày. Tìm mụn nước, vết cắt, vết bầm tím, móng chân mọc lên và đỏ hoặc sưng. Sử dụng một tấm gương để kiểm tra đáy bàn chân của bạn.
• Giữ mức đường huyết trong phạm vi được bác sĩ khuyên dùng. Thường xuyên theo dõi mức đường huyết theo khuyến cáo của bác sĩ.
• Thử nghiệm trong phòng thí nghiệm A1C hai lần một năm. Xét nghiệm này xác định mức đường huyết trung bình của bạn trong hai đến ba tháng qua.
• Khám mắt hàng năm.
• Khi xảy ra biến chứng, hãy điều trị ngay lập tức. Điều trị sớm giúp ngăn ngừa các biến chứng thêm.
• Bảo vệ đôi chân của bạn. Nếu bàn chân của bạn khô, sử dụng kem dưỡng da, nhưng không phải giữa các ngón chân của bạn. Mang giày và tất phù hợp. Sử dụng nước ấm để rửa chân và lau khô cẩn thận. Tránh để chân tiếp xúc với nhiệt độ nóng và lạnh.
• Sử dụng các loại giày khác nhau mỗi ngày. Hãy hỏi bác sĩ nếu bạn cần giày đặc biệt. Tránh dép xăng đan, giày cao gót và giày hở ngón. Đừng đi chân đất.
• Cẩn thận khi tập thể dục. Một số hoạt động không an toàn cho những người bị bệnh thần kinh. Nói chuyện với bác sĩ chuyên khoa tiểu đường về kế hoạch tập thể dục phù hợp.
• Tiếp tục duy trì tái khám ngay cả khi bệnh tiểu đường của bạn đã được kiểm soát và có biến chuyển tốt.

Nguồn: US News (https://health.usnews.com/health-news/health-wellness/articles/2013/11/09/diabetic-neuropathy-symptoms-and-treatment)

Trâm Anh - Tạp chí Dược Mỹ phẩm