Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng một triệu người bệnh, hàng nghìn ca tử vong do mầm bệnh từ động vật. Trong ba thập kỷ qua, hơn 30 loại vi khuẩn, virus có khả năng lây nhiễm sang người được phát hiện. Trong đó, trên 70% có nguồn gốc động vật.

Đại dịch Covid-19 được nhiều người cho rằng hiếm xảy ra, song các nhà khoa học cho biết tốc độ xuất hiện các đại dịch đang tăng lên đáng kể do khoảng cách tiếp xúc giữa con người và động vật ngày càng thu hẹp.

Từ SARS xuất hiện gần 20 năm trước, tới dịch sốt Tây sông Nile, Ebola, Zika, Covid-19, hầu hết đều do virus bắt nguồn từ các loài dơi gây ra. Chúng có thể lây lan giữa người với người khi ho, hắt hơi, hoặc qua các vật chủ trung gian như muỗi.

"Khoảng cách giữa các đợt bùng phát dịch ngày càng ngắn lại", giáo sư Tracey McNamara, giáo sư bệnh học tại Đại học Khoa học Sức khỏe Western nhận định.

"Chúng ta chỉ có thể chịu đựng một đợt bùng phát mỗi thập kỷ", Peter Daszak, chủ tịch EcoHealth Alliance, cho hay. Ông nhấn mạnh đây không chỉ là mối đe dọa tới sức khỏe cộng đồng mà cả nền kinh tế toàn cầu.

Covid-19 không nằm ngoài dự đoán của giới khoa học. Suốt nhiều thập kỷ, các chính trị gia và người dân liên tục được cảnh báo về một "mối đe dọa nhân loại" bắt nguồn từ động vật hoang dã, thú nuôi, và những loại virus động vật mang.

Nếu không có các biện pháp theo dõi, giám sát phù hợp, loài người sẽ rơi vào thế bị động trong nỗ lực ngăn chặn virus lây lan toàn cầu.

Mối nguy bệnh dịch vượt ngoài tầm kiểm soát ngày càng gần con người. Dân số đông hơn, tương tác với động vật hoang dã tăng lên. Việc chặt phá rừng làm thay đổi hệ sinh thái, đẩy động vật hoang dã rời rừng, xâm nhập sâu hơn vào các cộng đồng con người sinh sống.

Ngoài ra, hệ thống an toàn vệ sinh kém tạo môi trường lý tưởng cho vi trùng phát triển. Khi con người và động vật sống gần nhau, vi khuẩn và virus dễ dàng nhảy từ loài này sang loài khác.

Một khi con người nhiễm bệnh từ động vật, họ có thể mang mầm bệnh đi khắp nơi trên thế giới, nhờ sự thuận tiện trong di chuyển giữa các quốc gia, châu lục. Nạn buôn bán động vật ngoại lai bất hợp pháp có thể diễn ra xuyên biên giới mà không bị phát hiện, mang theo vi khuẩn, virus chết người.

"Một số tác nhân dịch tễ học cũng được chứng minh là điều kiện thuận lợi khiến mầm bệnh xâm nhập vào cộng đồng có miễn dịch kém. Chúng bao gồm gồm biến đổi khí hậu, phát triển công nghiệp, thay đổi hệ sinh thái, bất bình đẳng xã hội", tiến sĩ John Brownstein, nhà dịch tễ học, trưởng bộ phận đổi mới của Bệnh viện Nhi Boston, nói.

Một trong những con đường phổ biến nhất mầm bệnh đi từ động vật sang người là tiếp xúc trực tiếp với dịch thể nhiễm bệnh, như nước bọt, máu, nước tiểu, phân. Gián tiếp, con người có thể tiếp xúc mầm bệnh qua đất, thực vật trong môi trường sống của động vật, hoặc qua đường ăn uống.

Các chuyên gia cho rằng chính phủ các nước cần tập trung đầu tư tài trợ tiền của vào các chương trình nghiên cứu, ngăn chặn dịch bệnh lây lan. Các nhà sinh vật học, động vật học, bác sĩ thú y cần chung tay theo dõi động vật và những người tương tác với động vật.

"Dập tắt các đợt bùng phát nhỏ lẻ giúp các chính phủ tiết kiệm chi phí hơn nhiều lần cố gắng kiểm soát các đại dịch lớn", Daszak nói.

Tại Mỹ, virus dại và các bệnh thực vật có hại cho mùa màng được theo dõi sát sao.

Đông Nam Á đang nỗ lực xác định các bệnh dịch tiềm tàng bằng cách tăng cường xét nghiệm cả người và động vật, đặc biệt ở những vùng virus có thể lây lan mạnh mẽ, hoặc tìm được vật chủ mới.

"Chúng ta chỉ biết cách tìm các bệnh đã biết", tiến sĩ Tracey McNamara, giáo sư bệnh học tại Đại học Khoa học Sức khỏe Western, nói.

Bà hy vọng bằng hình thức khuyến khích bác sĩ thú y trao đổi phát hiện với nhau, các chuyên gia có thể nhanh chóng xác định nguồn gốc của một đợt bùng phát trước khi nó lây lan.

"Những nỗ lực giám sát dịch bệnh từ động vật trong tương lai nên bao gồm sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan y tế của cả con người và động vật, nông nghiệp và sức khỏe cộng đồng", Brownstein bổ sung.

Lê Hằng (Theo ABC News)