Trẻ nhỏ còn bú mẹ bị hen suyễn được gọi là hen sữa, sau trẻ sơ sinh vẫn bị hen được gọi là viêm phế quản co thắt hoặc hen phế quản và người lớn gọi là hen suyễn hoặc bệnh suyễn. Đặc biệt của bệnh hen suyễn là nhiều trường hợp càng lớn lên bệnh càng thuyên giảm và hết hẳn nhưng cũng có trường hợp bệnh không dứt bao giờ, trong khi đó có nhiều trường hợp lúc nhỏ không bị hen nhưng khi có tuổi lại mắc chứng bệnh này làm cho người bệnh nghi ngờ và lo lắng về căn bệnh của mình.

Nguyên nhân gây nên bệnh hen có nhiều, nhưng cơ địa dị ứng là yếu tố quan trọng nhất. Vì vậy, những người có cơ địa dị ứng như viêm mũi dị ứng, bệnh mề đay, bệnh viêm da dị ứng, bệnh tổ đỉa, bệnh chàm, bệnh eczema... dễ mắc bệnh hen hơn những người không có cơ địa dị ứng. Bên cạnh đó một số vi sinh vật ( vi khuẩn, virus, vi nấm ) cũng có thể gây dị ứng biểu hiện bằng hen, đặc biệt là một số ký sinh trùng ( mò, mạt, nấm mốc, giun đũa ). Bệnh hen có liên quan mật thiết đến yếu tố môi trường như khói, bụi, hóa chất ( khói bếp, khói thuốc lá, khói công nghiệp, hóa chất độc hại ), lông chó, mèo, mò, mạt... Một số thực phẩm cũng có thể kích thích cơ thể làm xuất hiện cơn hen hoặc làm cho bệnh hen tái phát hoặc tăng nặng bệnh khi ăn chúng ( tôm, cua, mắm tôm ), nhất là đối với cơ thể có cơ địa dị ứng. Ngoài ra, một số thuốc điều trị bệnh khớp thuộc nhóm không steroid có tác dụng phụ là làm tái phát bệnh hen hoặc làm cho bệnh hen tăng nặng ( diclofenac, piroxicam, indomethacin, tilcotil... ) hoặc thuốc điều trị tăng huyết áp, nhóm chẹn beta ( atenolol... ) cũng làm xuất hiện cơn hen hoặc thuốc hạ nhiệt, giảm đau có thể làm tái diễn bệnh hen, ví dụ như aspirin.

Đặc biệt bệnh hen suyễn rất dễ tái phát khi thời tiết chuyển mùa như giai đoạn hiện nay, từ nóng nắng chuyển sang mưa nhiều, ẩm ướt, áp thấp, gió mùa, không khí lạnh tràn về. Vì vậy, khi chuyển mùa bệnh hen ở trẻ và người cao niên là một trong những đối tượng nhập viện gia tăng.

Bên cạnh đó, tính di truyền trong bệnh hen suyễn thể hiện khá rõ rệt, nếu bố hoặc mẹ bị hen, các con có từ 25 – 30 % nguy cơ mắc bệnh ; nếu cả bố và mẹ bị mắc bệnh hen, có từ 50 – 60 % nguy cơ con mắc bệnh.

Biểu hiện của bệnh hen suyễn

Triệu chứng điển hình nhất của hen là nặng ngực ( trẻ lớn và người lớn ), ho và khò khè ( gặp ở mọi lứa tuổi ). Đối với người trưởng thành, đặc biệt là người cao tuổi, ho thường là dấu hiệu đầu tiên của cơn hen bắt đầu xuất hiện. Ho có thể kéo dài và thường hay xảy ra nhất là lúc thời tiết chuyển mùa, nóng, lạnh đột ngột ( mưa nhiều, ẩm, giá lạnh, rét buốt ). Hen suyễn xuất hiện cả ngày lẫn đêm nhưng ban đêm, lúc gần sáng bệnh thường xảy ra nặng hơn, dồn dập hơn làm cho người bệnh phải ngồi dậy để thở, từ đó làm mất ngủ triền miên, nhất là trẻ em sẽ quấy khóc nhiều, vật vã ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe. Ho của bệnh hen là ho khan, họ từng tiếng một. Thông thường bệnh nhân hen suyễn có kèm theo viêm đường hô hấp trên ( viêm mũi dị ứng, viêm họng, viêm amiđan ) cho nên ho của bệnh hen rất dễ nhầm với ho do mắc các bệnh hô hấp khác, ở trẻ, thậm chí bị viêm phế quản kèm theo ( nên gọi là viêm phế quản co thắt ). Tuy vậy, có một số bệnh nhân bị hen chỉ có biểu hiện duy nhất là ho ( gặp chủ yếu ở người lớn ), đặc biệt là nửa đêm về sáng.

Đi đôi với ho là triệu chứng khò khè. Khò khè là biểu hiện của cô thắt phế quản. Tiếng rít thường nghe được khi thở ra. Tiếng rít này dễ dàng được nhận ra ngay cả chính bản thân người bệnh hoặc người nhà, người ở xung quanh cũng có thể nghe thấy. Khò khè xảy ra cả ban ngày lẫn ban đêm nhưng ban đêm thường diễn biến nặng hơn, dồn dập hơn, đặc biệt là lạnh, rét. Khò khè, ho kết hợp với tăng xuất tiết cho nên có rất nhiều đờm, chất tiết.

Bên cạnh ho và khò khè, người bệnh luôn cảm thấy nặng ngực ( cảm giác giống như lồng ngực bị bóp chặt ). Triệu chứng này thường người lớn mới cảm nhận được. Khó thở, chủ yếu là khó thở ra do phế quản bị co thắt. Khó thở thường hay bị tái phát nhiều lần và hay gặp nhất là thời tiết thay đổi đột ngột.

Ngoài ra, bệnh hen có thể có sốt nhe do bội nhiễm vi sinh vật gây bệnh, nhất là viêm phế quản hoặc viêm họng, viêm amiđan kèm theo. Vì vậy, bệnh trở nên nặng hơn, thậm chí nguy kịch hơn, đặc biệt là trẻ còi xương, suy dinh dưỡng hoặc người cao tuổi là nữ giới sức yếu hoặc béo phì.

Đặc điểm của hen suyễn là các triệu chứng ho, khó thở, khò khè chỉ xảy ra trong cơn hen, đặc biệt là cơn hen ác tính, nếu không cấp cứu kịp thời, tính mạng của người bệnh có thể bị đe dọa. Và ngoài cơn hen người bệnh trở về bình thường.

Biến chứng do hen suyễn

Trước hết, hen suyễn rất dễ tái phát nhất là khi chuyển mùa hoặc gặp các dị nguyên kích thích đường hô hấp như khói bụi, hóa chất, thực phẩm, vi sinh vật gây bệnh đường hô hấp. Khi bị hen mạn tính kéo dài có thể trở thành bệnh viêm phổi tắc nghẽn mạn tính ( COPD ) hoặc bệnh khí phế thũng là những bệnh nặng, rất khó điều trị và tính mạng luôn bị đe dọa.

Biến chứng nguy hiểm nhất của hen suyễn ( cả trẻ em và người lớn ) là cơn hen ác tính, nếu không cấp cứu kịp thời người bệnh có thể bị tử vong.

Nguyên tắc dự phòng cơn hen tái phát

Cần điều trị theo chỉ định của bác sĩ, không tự ý mua thuốc để tự điều trị. Bệnh nhân hen cần giữ ấm cơ thể, nhất là khi thời tiết chuyển lạnh, gió mùa, áp thấp nhiệt đới. Hàng ngày nên tắm rửa bằng nước ấm trong buồng kín gió. Mùa lạnh, phòng ngủ cần kín gió để tránh gió lùa, nhất là ban đêm. Các loại thực phẩm dễ gây tái phát cơn hen nên kiêng ( tôm, cua, ốc, mắm tôm,... ) và gia đình người bị hen suyễn không nên nuôi chó, mèo. Nếu không thể không nuôi, người bị hen cần tránh xa tiếp xúc với chó, mèo. Chăn, ga, gối, đệm luôn sạch ( giặt theo định kỳ và phơi nắng mỗi khi có ánh nắng ) không để mò, mạt làm nơi cư ngụ. Để phòng tái phát hen suyễn, người bệnh nên khám định kỳ, khoảng từ 1 - 3 tháng / 1 lần. 

                                                                                               Nguồn: Tạp chí Thuốc và Sức khoẻ