Mổ sọ não khi bệnh nhân thức tỉnh giúp giảm nguy cơ cắt hoặc chạm phải các dây thần kinh phụ trách vận động, nghe, nói..., tránh di chứng liệt hoặc câm điếc. Nó khác biệt với việc phẫu thuật trên bệnh nhân gây mê.

Để có được ca mổ như thế, bác sĩ Đồng Văn Hệ và đồng nghiệp ở Bệnh viện Việt Đức mất 10 năm nghiên cứu, chuẩn bị, nhiều lần thỉnh chuyên gia Nhật và Pháp sang Việt Nam hướng dẫn.

30 năm trước, khi bác sĩ Hệ sang học tập tại Pháp, ông đã biết đến phương pháp mổ não thức tỉnh. Khi đó, các nước châu Âu đã sử dụng phương pháp này để loại bỏ các khối u, dị dạng trong não, nhằm tránh các di chứng trong phẫu thuật.

"Lúc đó, tôi nghĩ mình cần phải đưa phương pháp này về Việt Nam", bác sĩ Hệ nói.

Khi trở về Việt Nam công tác tại Bệnh viện Việt Đức, bác sĩ Hệ đã liên lạc mời các chuyên gia ở châu Âu về mổ thị phạm. Song cả hai lần mời đều thất bại. Thay đổi cách tiếp cận, bác sĩ Hệ đã làm việc và mời các chuyên gia Nhật Bản.

Lần đầu, một chuyên gia người Nhật sang, ông chỉ thăm cơ sở bệnh viện, trang thiết bị và dụng cụ phòng mổ. Lần thứ hai, đoàn chuyên gia tiếp tục khảo sát cơ sở vật chất phòng mổ. Đến lần thứ ba sang Việt Nam, họ mới bắt tay vào mổ.

Bác sĩ Hệ cho biết mời ekip mổ đã khó, song việc lựa chọn bệnh nhân để mổ còn khó hơn. Phương pháp mổ não thức tỉnh tức là bệnh nhân hoàn toàn tỉnh táo trong suốt ca mổ, thậm chí sẽ phải giao tiếp và làm theo mệnh lệnh của bác sĩ. Chính vì vậy, tiêu chí đầu tiên để lựa chọn bệnh nhân trong ca mổ đặc biệt này là phải biết tiếng Anh để nói chuyện được với bác sĩ Nhật.

Bệnh nhân được lựa chọn là thanh niên 36 tuổi ở Hà Nội. Anh từng được mổ u não theo cách truyền thống vào tháng 4/2018, nhưng do e ngại ảnh hưởng vùng chức năng nói trên não nên bác sĩ không dám xâm lấn rộng vào não và vẫn còn lại một phần khối u.

Bệnh nhân sau đó bị đau đầu và động kinh 2 lần. Đi khám, bác sĩ phát hiện có khối u đường kính khoảng 6 cm, chèn ép nhiều cơ quan liên quan đến chức năng như nói, vận động. Với cách mổ truyền thống, bệnh nhân được gây mê hoàn toàn, nếu ca mổ tác động đến vùng chức năng ngôn ngữ, vận động..., bác sĩ có thể không phát hiện ra.

Ca mổ thức tỉnh với bệnh nhân này là lần đầu tiên ở Việt Nam, thực hiện với sự hỗ trợ của hai chuyên gia Nhật Bản, vào năm 2019.

Khi mổ thức tỉnh, bệnh nhân chỉ được gây tê để tránh đau khi rạch da, còn lại vẫn tỉnh táo hoàn toàn trong toàn bộ ca mổ. "Chúng tôi cắt được khối u nhiều nhất có thể mà vẫn bảo vệ được các chức năng nói và vận động của bệnh nhân, vì bác sĩ nhận biết được đâu là vùng nói, vùng vận động", bác sĩ Hệ nói.

Tại ca mổ này, bệnh nhân đã nói chuyện bằng tiếng Anh với các bác sĩ Nhật, hát Quốc ca Việt Nam, cử động tay chân theo yêu cầu của bác sĩ. Sau mổ, bệnh nhân tỉnh táo, sức khỏe ổn định, không có di chứng.

Sau hai ca mổ thức tỉnh có hỗ trợ của chuyên gia nước ngoài, bác sĩ Hệ và đồng nghiệp đã hoàn toàn làm chủ kỹ thuật.

Bệnh nhân 55 tuổi ở Quảng Bình được mổ cuối tháng 3/2019 tại Bệnh viện Việt Đức, là ca mổ não thức thức tỉnh thứ ba ở Việt Nam, là ca đầu tiên hoàn toàn do các bác sĩ Việt Nam thực hiện. Bệnh nhân bị đau đầu, tê bì và yếu tay, bác sĩ xác định khối u não kích thước 2x3 cm nằm ở vị trí ảnh hưởng đến chức năng vận động.

"Ở vị trí này nếu can thiệp cắt u không cẩn thận có thể gây liệt", bác sĩ Hệ nói.

Bác sĩ đã trao đổi với bệnh nhân về phương pháp phẫu thuật mới và cho biết lần này không có sự trợ giúp của bác sĩ nước ngoài. Anh chấp thuận tham gia.

Ca mổ diễn ra trong 3 giờ, bác sĩ đã lấy được trọn vẹn khối u não cho bệnh nhân. Trong khi được phẫu thuật, bệnh nhân trò chuyện, cử động tay chân theo yêu cầu của bác sĩ, còn hát bài hát quê hương "Quảng Bình quê ta ơi". Sau mổ, bệnh nhân tỉnh táo, sức khỏe ổn định, không có di chứng, đặc biệt tay không còn tê bì.

Bác sĩ Hệ cho biết phương pháp này đòi hỏi cả bệnh nhân và bác sĩ cùng phối hợp với nhau. Khi mổ, người bệnh tỉnh táo, phẫu thuật viên vừa mổ cắt tổn thương như khối u, khối dị dạng mạch não vừa giao tiếp với bệnh nhân.

"Chúng tôi có người đứng bên cạnh hướng dẫn bệnh nhân cử động tay, chân, đưa hình ảnh và đề nghị họ nhắc tên xem đây là hình gì, hoa gì, con gì. Cách này giúp bác sĩ hiểu mình cắt tổn thương nhưng không làm ảnh hưởng đến chức năng quan trọng như nói hay vận động của bệnh nhân", bác sĩ Hệ nói.

Trong ca mổ, người bệnh đều nghe hết được những gì bác sĩ nói, nghe được tiếng động của dụng cụ phẫu thuật, của máy móc, máy thở, thậm chí nhìn thấy cả các thao tác của bác sĩ. Vì vậy, yêu cầu tiên quyết là bệnh nhân phải hợp tác.

Đây là phương pháp mất gần 10 năm mới áp dụng thành công, điều tiến bộ nhất của nó là giúp các bác sĩ cắt vùng u khó. Có rất nhiều trường hợp cần phải sử dụng phương pháp này này như u tế bào thần kinh đệm, khối u di căn não, dị dạng mạch não, người bệnh động kinh... ở cả người lớn và trẻ em.

"Mong muốn của bác sĩ là giữ được toàn bộ chức năng của bệnh nhân, để sau mổ, họ vẫn làm việc được, giao tiếp được. Khi gặp biến chứng liệt, câm, sẽ rất nặng nề, tạo gánh nặng cho chính bệnh nhân và gia đình", bác sĩ Hệ nói.

Đến nay, có hơn 10 bệnh nhân đã được mổ não theo phương pháp thức tỉnh. Các bệnh nhân sau mổ đều phục hồi tốt, không có di chứng. Chi phí ca mổ tương đương với mổ truyền thống.

Việt Nam chưa có quy trình cho phương pháp mới này. Bác sĩ Hệ cho biết đang gửi đề tài cấp Bộ để xin phép đưa phương pháp này thành mổ thường quy tại Bệnh viện Việt Đức cũng như được ứng dụng tại các các cơ sở y tế khác. Việc thực hiện được phương pháp mổ thức tỉnh tại Việt Nam có thể giúp cho nhiều bệnh nhân sắp tới.

Lê Nga