Khoảng thời gian từ khi sinh đến 2 tuổi là giai đoạn quan trọng quyết định tiền đề cho sự phát triển của những giai đoạn sau của cuộc đời. Nếu giai đoạn này bị liên tục kém phát triển sẽ dẫn tới tăng cao tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi. Chính vì tốc độ phát triển nhanh này nên thời kỳ hai năm đầu đời thường là thời kỳ rủi ro nhất, cũng là một trong những giai đoạn rất quan trọng và có nguy cơ cao nhất. Bởi vậy trẻ cần được nuôi dưỡng hợp lý và cần nhận được sự chăm sóc đặc biệt để giúp trẻ phát triển và có thể có cơ hội bù đắp những thiếu hụt nếu có về dinh dưỡng mà trẻ đã không được nhận đủ từ trong bụng mẹ.

Trên thế giới và ở Việt nam, đa phần là thiếu nhiều loại vi chất dinh dưỡng đặc biệt ở nhóm nguy cơ cao là ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, là nguyên nhân chính của tử vong và bệnh tật ở trẻ em, với tỷ lệ cao ở các nước đang phát triển.

Vai trò của một số loại vitamin và vi chất quan trọng ảnh hưởng quyết định đến sự phát triển của trẻ

Các Vitamin tan trong dầu

Vitamin A, D , E và vitamin K  (vitamin K2 là những vitamin tan trong dầu. Các vitamin này rất cần thiết cho hấp thu canxi ở ruột và khoáng hóa xương giúp trẻ có cơ thể khỏe mạnh và là yếu tố quyết định phát triển chiều cao tốt. Ngoài ra vitamin A có vai trò rất lớn trong tăng cường yếu tố miễn dịch của cơ thể. Những thực phẩm có chứa nhiều vitamin tan trong dầu phải kể đến là: Nội tạng động vật (có nhiều vitamin A và K2), cá béo nước lạnh có nhiều vitamin D như dầu cá tuyết là một nguồn cung cấp vitamin D tuyệt vời. Phơi nắng cũng là biện pháp để chuyển hóa vitamin D đầy đủ cho cơ thể. Thực phẩm lên men như phô mai, sữa chua, đậu phụ lên men…  lại chứa nhiều vitamin K2.

I ốt

I ốt là dưỡng chất quan trọng, là một thành phần cơ bản có trong các loại rau ở biển như rong biển, tảo biển và các chế phẩm từ sữa. Các trẻ em có nguy cơ thiếu i ốt là những trẻ ở vùng miền núi xa ít điều kiện sử dụng các thực phẩm từ hải sản như tôm cá, nước mắm truyền thống… Thiếu i ốt ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển cả trí tuệ và thể chất của trẻ.

Kẽm, đồng và sắt

Đây là những nguyên tố vi lượng rất cần thiết cho cơ thể bởi chúng đóng nhiều vai trò quan trọng trọng, hơn thế nữa còn là yếu tố quyết định cho sự phát triển của trẻ. Sắt là thành phần chính tạo máu, cơ thể đang phát triển tăng cả khối lượng cơ thể và thể tích máu, cả hai yếu tố đều cần sắt cho hoạt động chuyển hoá, cho Hb hồng cầu, cho myoglobin của cơ. Kẽm tham gia rất nhiều vào hoạt động các enzyme, hormone, miễn dịch nên ảnh hưởng nhiều đến phát triển cân nặng và cả chiều cao của trẻ.

Nội tạng động vật, hải sản có vỏ có chứa nhiều chất dinh dưỡng này nhất rồi đến thịt  và đồng còn có chứa trong một số loại rau. Nhưng việc hấp thu những vi chất này từ thực vật lại kém hơn so với thực phẩm có nguồn gốc từ động vật.

Canxi

Canxi giúp cho phát triển xương răng khỏe mạnh, đó là tác dụng không thể bàn cãi của canxi. Ngoài việc có nhiều trong sữa và các chế phẩm của sữa (sữa chua, bơ, phô mai, váng sữa…) thì  còn một nguồn canxi dễ hấp thu khác chính là xương của cá. Do vậy khi ăn cá bạn không  nên bỏ qua phần xương cá. Tốt nhất là bạn nên ăn cá kho được ninh nhừ xương vừa hấp thu được canxi vừa hấp thu được EPA, DHA cũng như nhiều protein và selen.

Rau lá xanh đậm cũng là một nguồn canxi tốt. Sữa và các chế phẩm của sữa là nguồn cung cấp canxi tuyệt vời. Nhiều chuyên gia dinh dưỡng khuyên rằng  sử dụng những chế phẩm từ sữa nguyên kem và được lên men như phô mai, sữa chua là sản phẩm dinh dưỡng tốt nhất dành cho trẻ em. Những sản phẩm này giúp chúng ta ngăn ngừa được bệnh tim mạch, tiểu đường, béo phì và nhiều bệnh khác.

Làm thế nào để biết con bạn đủ dinh dưỡng

Nếu bé không phải quá biếng ăn và vẫn chịu ăn đa dạng các loại thực phẩm thì bạn không phải lo lắng đến việc thiếu dinh dưỡng và vi chất dinh dưỡng. Nhưng nếu bạn  quan tâm đến sức khỏe con mình thì vẫn có thể cho trẻ đi kiểm tra để chắc chắn mọi chỉ số đều trong giới hạn bình thường. Còn nếu nghi ngờ trẻ thiếu chất thì nên đi kiểm tra sớm vì càng để muộn càng ảnh hưởng xấu đến phát triển của trẻ đặc biệt chiều cao.

Theo dõi chiều cao cân nặng theo tuổi thường xuyên cũng là một cách để biết sơ qua tình hình dinh dưỡng của con.

Bạn cũng nên đảm bảo bé không bị mắc những vấn đề ảnh hưởng đến tiêu hóa  hấp thu như  các vấn đề của dạ dày, ruột, nhiễm giun sán,… dẫn đến trẻ kém ăn hoặc ăn được nhưng hấp thu kém nên vẫn thiếu dinh dưỡng đặc biệt là các vi chất dinh dưỡng.

Không nên cho trẻ ăn hoàn toàn cùng chế độ với người trưởng thành trong gia đình vì trẻ đang tuổi phát triển cơ thể cần nhiều dưỡng chất nhưng dạ dày nhỏ chỉ ăn được ít một nên vẫn cần bổ sung riêng những thực phẩm giầu dinh dưỡng và dễ tiêu như đạm động vật cá tôm thịt bò trứng gà. Lượng chất béo cũng yêu cầu cao hơn người lớn, do vậy thói quen ăn quá nhiều thức ăn thực vật cũng khiến trẻ giảm hấp thu những dưỡng chất quan trọng như đã đề cập ở trên.

BS Phan Bích Nga

Giám đốc Trung tâm khám tư vấn dinh dưỡng - Viện Dinh Dưỡng Quốc gia