Lý thuyết mỡ trắng, mỡ nâu mở ra hy vọng trong giảm cân

13/05/2020 - Y học thường thức

Trong thời đại ngày nay, giảm cân không đơn thuần chỉ với mục tiêu làm đẹp. Mà giảm cân còn được cân nhắc như liệu pháp trong trị liệu, đặc biệt là khi những tác động xấu của béo phì và thừa cân tới sức khỏe ngày càng nghiêm trọng.

Theo thống kê của Tổ chức y tế thế giới WHO, trên toàn cầu số lượng người béo phì đã tăng gần gấp ba kể từ năm 1975. Năm 2016, hơn 1,9 tỷ người trưởng thành (trên 18 tuổi) thừa cân. Trong số này có hơn 650 triệu người béo phì. Tỷ lệ người trưởng thành thừa cân là 39%, và 13% bị béo phì. 41 triệu trẻ em dưới 5 tuổi bị thừa cân hoặc béo phì. Con số này ở trẻ em và thanh thiếu niên từ 5-19 tuổi là hơn 340 triệu.⁽¹⁾ Theo một nghiên cứu về ảnh hưởng của béo phì và thừa cân tới sức khỏe được công bố trên tạp chí ý khoa The New England Journal of Medicine (NEJM), chỉ số BMI cao liên quan tới khoảng 4 triệu ca tử vong trên toàn cầu, và gần 40% trong số đó xảy ra ở những người thừa cân nhưng không béo phì. Hơn hai phần ba số ca tử vong liên quan đến chỉ số BMI cao là do bệnh tim mạch. Bệnh đái tháo đường đứng thứ 2 trong danh sách các nguyên nhân gây tử vong có liên quan tới thừa cân hoặc béo phì.⁽²⁾ Gánh nặng toàn cầu liên quan đến thừa cân hoặc béo phì luôn là động lực để các nhà khoa học nghiên cứu những lý thuyết và công nghệ mới ứng dụng trong điều trị béo phì và hỗ trợ giảm cân. Trong đó, lý thuyết mỡ trắng, mỡ nâu và các phát kiến mới hiện đang rất được giới y khoa rất quan tâm và kỳ vọng.

Lý thuyết mỡ trắng, mỡ nâu⁽³⁾

Mỡ trắng hay gọi là mô mỡ trắng, bao gồm những giọt lipid đơn, ít ty thể và mạch máu, do đó có màu trắng hoặc màu vàng nhạt. Mỡ trắng có nguồn gốc từ mô liên kết và là kết quả của việc tích trữ lượng calo dư thừa. Khi chúng ta ăn vào quá nhiều calo, cơ thể sẽ chuyển lượng calo dư thừa này thành năng lượng dự trữ ở dạng chất béo trắng, nằm ở dưới da, bụng, đùi và nội tạng, để cung cấp cho cơ thể khi cần thiết. Việc tích trữ quá nhiều mỡ trắng trong cơ thể sẽ ảnh hưởng đến trao đổi chất. Ví dụ như những người béo bụng do tích trữ nhiều mỡ trắng có liên quan đến nguy cơ cao về các bệnh chuyển hóa.

Mỡ nâu hay còn gọi là mô mỡ nâu bao gồm nhiều những giọt lipid nhỏ và một số lượng lớn ty thể có chứa sắt. Mỡ nâu có sắt cùng nhiều mạch máu nên có màu đỏ sậm đến màu nâu. Mỡ nâu có nguồn gốc từ mô cơ, cổ và lưng, chủ yếu được tìm thấy nhiều ở trẻ sơ sinh hoặc ở các động vật trong kỳ ngủ đông. Khi trời lạnh, mỡ nâu sinh nhiệt để làm ấm cơ thể bằng cách đốt cháy calo đồng thời tiêu hao chất béo trong cơ thể, lượng lipid của mỡ nâu bị suy giảm, và màu sắc của nó cũng trở nên tối hơn. Trẻ sơ sinh không có phản ứng run rẩy khi trời lạnh vì hàm lượng mỡ nâu của cơ thể cao hơn người lớn tuổi. Ở trẻ sơ sinh, mỡ nâu chiếm khoảng 5% trọng lượng cơ thể và giảm dần theo tuổi tác. Một người thừa cân có hàm lượng mỡ nâu ít hơn người bình thường. Mỡ nâu ở người lớn có thể được phát hiện bằng cách sử dụng chụp cắt lớp positron (PET).

Ứng dụng trong giảm cân

Các bệnh nhân béo phì hoặc thừa cân luôn tìm cách giảm cân thông qua 2 hình thức: cắt giảm lượng thức ăn và tăng cường hoạt động thể lực để tiêu tốn năng lượng. Thông qua lý thuyết được đề cập trên đây, các nhà khoa học đã hy vọng mỡ nâu sẽ giúp giảm cân cho cơ thể thông qua hỗ trợ giải phóng năng lượng dưới dạng nhiệt. Các thí nghiệm cho thấy việc thêm nhiều mỡ nâu vào cơ thể chuột đã làm tăng tốc độ đốt năng lượng, giảm lượng chất béo trên cơ thể, và bảo vệ chúng khỏi bệnh béo phì.⁽³⁾

Một nghiên cứu của các nhà khoa học thuộc đại học Sherbrooke, Canada, cho thấy các tình nguyện viên có hàm lượng mỡ nâu cao bắt đầu có phản ứng run ở nhiệt độ thấp hơn so với những người có hàm lượng mỡ nâu thấp hơn. Quan trọng hơn, khi các tế bào mỡ nâu hoạt động, các tình nguyện viên đốt thêm 250 calo trong cơ thể, tăng 1,8 lần tỷ lệ calo tiêu thụ. Điều này cho thấy, mỡ nâu hoàn toàn có thể mở ra những hy vọng mới trong điều trị bệnh nhân béo phì.⁽³⁾

Hiện các chuyên gia chưa tìm ra cách có thể tăng lượng mỡ nâu trong cơ thể, nhưng có một số nghiên cứu cho thấy có thể tìm ra phương pháp chuyển hóa mỡ trắng thành mỡ nâu, con đường gián tiếp giúp cơ thể giảm cân hoặc ngăn ngừa tăng cân. Một nhóm các nhà nghiên cứu đứng đầu bởi Tiến sĩ Li Qiang thuộc Đại học Columbia và Tiến sĩ Zhen Gu thuộc Đại học Bắc Carolina, Hoa Kỳ đã thiết kế thành công một miếng dán vi kim (microneedle) có thể giúp chuyển hóa mỡ trắng thành mỡ nâu tại một vùng nhất định trên cơ thể. Kết quả nghiên cứu được công bố vào ngày 26 tháng 9 năm 2017 trên tạp chí ACS Nano, tạp chí của hiệp hội hóa học Hoa Kỳ.⁽³⁾

Miếng dán qua da được nhóm nghiên cứu thiết kế với kích thước lớn hơn cục tẩy một chút, bao gồm 121 chiếc kim polymer siêu nhỏ hình nón được đổ đầy các loại thuốc: rosiglitazone (một loại thuốc điều trị đái tháo đường, có tác dụng cải thiện nhạy cảm insulin ở các tế bào mô mỡ, cơ, giúp làm giảm triglycerides và tăng HDL) hoặc CL 316243 (chất chủ vận beta 3 chọn lọc, thuốc được sử dụng để điều trị bàng quang tăng hoạt - overactive bladder) bao bọc bởi các hạt nano. Khi được dán lên cơ thể, những chiếc kim siêu nhỏ xíu xâm nhập vào da và quá trình này làm gẫy đầu kim, bơm các hạt nano vào mô mỡ của cơ thể. Sau đó, các hạt nano từ từ giải phóng các “thuốc nhuộm nâu” vào các mô mỡ trắng. Bằng cách đưa thuốc trực tiếp vào các mô mỡ, các nhà khoa học đã ngăn ngừa hoặc giảm thiểu các phản ứng phụ của thuốc trên các bộ phận khác của cơ thể. Miếng dán đã được thử nghiệm trên mỡ bụng của 3 nhóm chuột bình thường. Nhóm đầu tiên sử dụng các miếng dán chứng, không chứa thuốc; nhóm thứ hai sử dụng các miếng dán có chứa rosiglitazone; và nhóm thứ ba sử dụng các miếng dán có chứa CL 316243. Ở những con chuột được điều trị với một trong hai loại thuốc, các tế bào mỡ trắng bị co lại và các tế bào mỡ nâu xuất hiện. Một phân tích gen và các xét nghiệm khác đã khẳng định cả hai loại thuốc này đều giúp nhuộm nâu mỡ trắng và tăng cường chuyển hóa ở chuột.⁽⁴⁾

Sau đó, nhóm nghiên cứu đã điều trị những con chuột béo phì bằng các miếng dán qua da này trong 4 tuần. Bằng chứng cho thấy: các thuốc nhuộm nâu đã giúp các tế bào mỡ trên cơ thể chuột thu nhỏ và sự biểu hiện của tế bào mỡ nâu tăng lên. Các thuốc nhuộm nâu cũng làm giảm kích thước mỡ và tăng cường trao đổi chất. Tiến sĩ Li Qiang phát biểu: "Một số thuốc có sẵn trên lâm sàng cũng thúc đẩy quá trình chuyển hóa thành mỡ nâu, nhưng tất cả đều phải phải dùng dưới dạng đường uống hay đường tiêm. Các đường dùng này sẽ khiến thuốc tác động lên tòan bộ cơ thể, và có thể dẫn tới các phản ứng phụ như đau bụng, tăng cân và gãy xương. Miếng dán qua da do chúng tôi nghiên cứu giúp làm giảm những biến chứng này bằng cách đưa hầu hết các loại thuốc trực tiếp và khu trú vào mô mỡ.”⁽⁴⁾

Cùng chung ý tưởng giảm cân thông qua ứng dụng lý thuyết mỡ trắng, mỡ nâu, một nhóm các nhà nghiên cứu đứng đầu bởi giáo sư Chen Peng và trợ lý giáo sư Xu Chenjie, đại học kỹ thuật Nanyang, Singapore cũng đã thử nghiệm thành công sản phẩm miếng dán của mình trên chuột. Trợ lý giáo sư Xu Chenjie, cho biết: "Miếng dán sử dụng các vi kim, đưa thuốc vào lớp da của chuột sau khi dán, lớp mỡ trắng xung quanh khu vực được dán bắt đầu chuyển thành mỡ nâu trong năm ngày, giúp tăng cường đốt cháy năng lượng, dẫn đến giảm lượng mỡ cơ thể. Lượng thuốc chúng tôi sử dụng trong miếng dán ít hơn nhiều so với lượng thuốc dùng theo đường uống hoặc liều tiêm. Điều này làm giảm chi phí thuốc trong khi thiết kế phóng thích chậm của chúng tôi giúp giảm thiểu các tác dụng phụ của thuốc.”⁽⁵⁾

Miếng dán qua da của nhóm nghiên cứu đến từ Singapore được thiết kế để chuyển đổi mỡ trắng thành mỡ nâu bằng công nghệ tương tự nhóm nghiên cứu đến từ Mỹ khi sử dụng các vi kim nạp đầy thuốc chủ vận thụ thể beta 3 chọn lọc hoặc hoóc môn tuyến giáp T3 – triiodothyronine (Hoóc môn tuyến giáp T3 được sử dụng cho các bệnh nhân suy giáp trạng). Sau khi được dán vào da trong khoảng hai phút, các vi kim sẽ cắm vào da và tiêm thuốc vào cơ thể, sau đó miếng dán có thể được tháo ra.⁽⁵⁾

Giáo sư Chen Peng, tác giả của nghiên cứu cho biết: "Mục đích của chúng tôi là phát triển là một miếng dán không đau mà mọi người đều có thể sử dụng dễ dàng, không màu mè và giá cả sẽ rất phải chăng. Điều quan trọng nhất là giải pháp của chúng tôi sử dụng chính mỡ của cơ thể để đốt cháy năng lượng, đây là một quá trình hoàn toàn tự nhiên ở trẻ sơ sinh.” Các miếng dán làm giảm sự gia tăng trọng lượng ở chuột dù chế độ ăn chứa nhiều chất béo và đã chứng minh cắt giảm khối lượng mỡ của cơ thể chuột hơn 30 phần trăm trong bốn tuần. Những con chuột được điều trị cũng ghi nhận nồng độ cholesterol trong máu thấp hơn đáng kể so với những con chuột không được điều trị.⁽⁵⁾

Như vậy, cho tới nay, các kết quả nghiên cứu thu được trong việc ứng dụng lý thuyết mỡ trắng, mỡ nâu trong giảm cân trên chuột là rất khả quan. Ưu điểm của các miếng dán được thiết kế trong các nghiên cứu này là hiệu quả rõ rệt, tiện sử dụng và hạn chế được tối đa tác dụng phụ. Hiện chưa có các nghiên cứu được thực hiện trên người, song với những kết quả rất khả quan và lý thuyết rất thuyết phục trong ứng dụng chắc chắn sẽ mở ra nhiều hy vọng cho các sản phẩm miếng dán tiêu mỡ trên thị trường chăm sóc sức khỏe và sắc đẹp. Các nhà khoa học Singapore dự kiến, họ sẽ phát triển các sản phẩm miếng dán tiêu mỡ sử dụng hiệu quả trên cơ thể người trong thời gian sắp tới với một mức giá rất phải chăng trên các thử nghiệm, chỉ khoảng 2,6 bảng Anh, tức khoảng hơn 80.000 đồng.⁽⁵⁾

Nguồn:

DS. Nguyễn Hải Đăng - Tạp chí Dược Mỹ phẩm

13/05/2020