Khi số ca nhiễm Covid-19 không ngừng tăng tới hàng trăm nghìn ca/ngày tại những quốc gia có nền y học hiện đại như Mỹ và châu Âu, Việt Nam nổi lên trở thành quốc gia kiểm soát dịch bệnh rất tốt. Ngoài việc không chủ quan ngay từ khi dịch mới nhen nhóm, một yếu tố thu hút sự chú ý của nhiều chuyên gia là việc nhận biết và cảnh báo sớm về nguy cơ lây lan virus qua điều hoà nhiệt độ.

Nhân tố phát tán virus rộng hơn

Tại Việt Nam, việc hạn chế sử dụng điều hoà nhiệt độ, tăng cường mở các cửa để không gian thoáng đãng là lưu ý được Bộ Y tế cảnh báo với người dân và thực hiện tốt ở những nơi công cộng như: Nhà máy, khu vực cách ly, bệnh viện… ngay từ những ngày đầu tiên khi Covid-19 bùng phát ở Vũ Hán, Trung Quốc.

17 năm trước, Việt Nam cũng đã nhận biết và hành động nhanh chóng để dập dịch thành công khi virus SARS bùng phát (dù khi đó các bác sỹ Việt Nam phải tự đấu tranh với quan điểm của nhiều chuyên gia y tế thế giới). Sau đó, Việt Nam trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới được WHO ghi nhận đã khống chế được dịch SARS vào ngày 28/4/2003.

Quay trở lại dịch Covid-19, trên thế giới, việc sử dụng điều hoà không được nhiều quốc gia để ý tới. Sau khi dịch Covid-19 tạm được kiểm soát tại Trung Quốc, Trung tâm Ngăn chặn và Kiểm soát Dịch bệnh Quảng Châu của nước này mới công bố một nghiên cứu trên trang web của họ về những dấu hiệu chỉ ra sự liên quan giữa điều hoà nhiệt độ với tốc độ lây lan rộng của virus này.

Các chuyên gia đã tìm hiểu 10 ca nhiễm Covid-19 mới từ 3 gia đình từng ăn tối tại một nhà hàng với không gian kín, có sử dụng điều hoà nhiệt độ tại Quảng Châu, trong thời gian từ ngày 24/1 - 10/2/2020.

Nguồn lây nhiễm duy nhất tại cửa hàng này là từ thành viên của 1 trong 3 gia đình trên vừa trở về từ Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc - nơi virus bùng phát. Ngày 24/1, bệnh nhân nhiễm bệnh đầu tiên trong nhóm này được gọi là F0 đã ăn trưa cùng 3 thành viên khác trong gia đình tại nhà hàng trên. Có hai gia đình khác ngồi ở 2 bàn kế bên.

Cuối ngày hôm đó, bệnh nhân F0 mới bắt đầu có những dấu hiệu sốt, ho và phải nhập viện. Cuối cùng, đến ngày 5/2, tổng cộng 9 người khác từ 3 gia đình được phát hiện nhiễm Covid-19.

Họ phát hiện ra khả năng cao điều hoà nhiệt độ tại nhà hàng này đã tác động tới cơ chế lây truyền qua giọt bắn khi ho hoặc hắt hơi (droplet transmission) qua 3 bàn ăn, lây nhiễm sang những người có mặt trong nhà hàng.

Những giọt bắn lớn trong không khí thường chỉ tồn tại trong khoảng thời gian ngắn và di chuyển với khoảng cách nhỏ. Trong khi đó, “luồng khí mạnh từ điều hoà nhiệt độ có thể đẩy các giọt bắn từ bàn này sang bàn kia và yếu tố quyết định tới khu vực bị lây nhiễm cao nhất là hướng gió”, các nhà nghiên cứu viết.

Một số điều hoà không thể lọc được virus

Không riêng Trung Quốc, cách đây 1 tháng, một nghiên cứu từ Trung tâm Quốc gia về Phòng chống dịch bệnh lây nhiễm tại Singapore liên quan đến mối quan hệ giữa điều hòa nhiệt độ và nguy cơ phát tán virus cũng được thực hiện.

Những người tham gia lấy mẫu xét nghiệm đã phân tích các căn phòng mà 3 bệnh nhân nhiễm Covid-19 sử dụng trên du thuyền Diamond Princess vào hai thời điểm trước và sau khi dọn dẹp.

Kết quả so sánh cho thấy, những căn phòng này vẫn không thể sạch hết virus. 13 trong 15 điểm lấy mẫu xét nghiệm trong phòng đều chứa virus, bao gồm cánh quạt cùng một số bộ phận khác trên điều hòa nhiệt độ. Cả nhà vệ sinh, bồn cầu, tay nắm cửa đều có virus bám trên bề mặt.

Các nhà khoa học kết luận: “Chỉ một bệnh nhân nhiễm Covid-19 có thể dẫn tới sự lây nhiễm trên diện rộng trong môi trường thông qua phát tán virus từ đường hô hấp của người bệnh”.

Cũng theo các chuyên gia, những miếng gạc mà họ dùng để lấy mẫu xét nghiệm trên quạt thổi hơi nước, điều hòa nhiệt độ cũng có virus, điều này đồng nghĩa, những giọt bắn nhỏ chứa virus có lẽ được luồng gió điều hoà phát tán đi rất rộng.

Từ đây, các nhà khoa học đến từ quốc đảo sư tử tại Đông Nam Á cho rằng, các hệ thống điều hoà không khí trên du thuyền Diamond Princess có lẽ là nguyên nhân khiến nhiều người có mặt trên du thuyền này bị lây nhiễm.

Tổng cộng có 712 người trên du thuyền này bị nhiễm Covid-19 và 9 người tử vong sau gần 1 tháng kể từ khi phát hiện ca nhiễm đầu tiên.

Nghiên cứu của một số chuyên gia như GS. Qingyan Chen, đến từ Khoa Kỹ thuật Cơ khí, Đại học Purdue cũng chỉ ra, các hệ thống điều hoà trên tàu biển thông thường không thể lọc các phân tử có kích thước nhỏ hơn 5.000 nanometre.

Trong khi một số virus gây viêm đường hô hấp cấp như SARS đều có kích thước nhỏ hơn 120 nanometers. Do đó, nếu Covid-19 có kích thước tương tự, điều hoà không khí sẽ không thể lọc, thay vào đó lại phát tán đi khắp tàu.

Dẫu vậy, những nghiên cứu trên mới dừng lại ở nghi vấn và chưa có bằng chứng kết luận cuối cùng. Tuy nhiên, có một thực tế đã được chứng minh là khả năng lọc phân tử trong không khí của mỗi loại/hệ thống điều hoà là hoàn toàn khác nhau.

Trang Trần